فوبیا چیست؟ (علایم، علل و درمان فوبیا)

ترس یک واکنش هیجانی طبیعی است که انسان را از خطرات احتمالی حفظ می‌کند و برای حفظ بقا ضروری است. اگر این ترس طبیعی به ترسی بیش از حد و در واکنش به اشیا و موقعیت‌های بی‌خطر بروز کند یک ترس مرضی است که فوبیا یا هراس نامیده می‌شود و موجب مختل شدن روند عادی زندگی می‌گردد. در ادامه در مورد این اختلال اضطرابی بیشتر بخوانید.

فوبیا چیست؟

ترس شدید یا بیمارگونه که در روانشناسی به هَراس، هراس‌زدگی (phobia) فوبی یا فوبیا شهرت دارد عبارت است از نوعی بیمارگونه و پایدار از ترس در فرد که باعث اختلال در زندگی روزمره وی می‌شود. بر خلاف ترس معمولی که واکنشی زودگذر و طبیعی به یک عامل خطرناک خارجی است، هراس بیشتر ترس از قرار گرفتن در یک موقعیت خطرناک است مانند ترس از پرواز یا ماشین‌سواری. در برخی موارد، فرد هرگز در تماس با چیزی که از آن می‌ترسد نبوده‌است.

در واقع با اینکه فرد می‌داند ترسش نامعقول است ولی توانایی کنترل آن را ندارد و اگر در معرض آنچه که از آن هراس دارد، قرار بگیرد موجی از اضطراب، ترس شدید و حتی وحشت‌زدگی بر او چیره می‌شود و این تجربه چنان برایش ناخوشایند است که سعی می‌کند همیشه از آن مورد هراس آور دوری کند. در میان اختلالات اضطراب، هراس‌ها از همه شایع‌ترند. سالانه ۷٫۸ ٪ از بزرگ‌سالان آمریکایی از یکی از انواع هراس‌زدگی رنج می‌برند و هراس‌های بیمارگونه، شایع‌ترین اختلال روانشناختی در میان زنان و دومین اختلال شایع در میان مردان سنین بالای ۲۵ سال است.

اکثر فوبی‌های ساده در دوران کودکی شروع می شوند و مواردی نظیر ترس از هواپیما، مکان‌های بسته، یا ارتفاع ممکن است در اوایل بزرگسالی نیز ایجاد شوند. فوبی اجتماعی نیز معمولا در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می‌شود. معمولا فوبی‌هایی که در دوران کودکی شروع می شوند، تا سنین بزرگسالی دوام خواهند داشت و احتمالا شدت آنها نیز نسبتا ثابت خواهد ماند و با نوسان اندکی همراه خواهد بود.

نشانه‌های هراس‌زدگی

نشانه‌های جسمی هراس با نشانه‌های واکنش «مبارزه یا فرار» بدن در رویارویی با یک خطر واقعی، یکسان است. گستره اضطراب و ترس می‌تواند از یک دلهره و ترس متوسط تا یک حمله تمام عیار وحشتزدگی متفاوت باشد. نشانه‌های شایع بدین قرارند:

نفس تنگی یا احساس خفگی تپش قلب درد یا ناراحتی در ناحیه قفسه سینه لرزش عرق کردن حالت تهوع و دل آشوبه سرگیجه یا حتی غش ترس از دست دادن کنترل و دیوانه شدن کرختی و گزگز...

انواع فوبیا

بیش از صدها نمونه از فوبی شناسایی شده است. حتی یکی از آنها ترس از ابتلا به فوبیاست. اما متخصصان به طور کلی این مشکل را به سه دسته تقسیم می‌کنند:

آگورافوبیا، ترس شدیدی که در اماکن عمومی به فرد دست می‌دهد، مکانهایی که شاید خروج از آنها برای فرد مشکل باشد. سوشیال فوبیا، ترس ناشی از ایجاد هرگونه روابط اجتماعی فوبیای خاص، ترس شدید از شرایط و یا اجسام خاص.

برخی از مشهورترین فوبیاها عبارتند از :

آگورافوبیا: ترس از اماکن عمومی سوشیال‌فوبیا: چیزی ماورای خجالتی بودن کلاستروفوبیا: ترس از فضاهای تنگ زوفوبیا: ترس از حیوانات برونتوفوبیا: ترس از رعد آکروفوبیا: ترس از ارتفاع آئروفوبیا: ترس از پرواز کارسینوفوبیا: ترس از سرطان گاموفوبیا: ترس از ازدواج ترس از تاریکی ترس از تنهایی هراس از چیزهای جدید و قدیمی ترس از خون، تزریق یا آسیب دیدگی ترس از آمپول ترس‌های ماورا طبیعی

علت هراس چیست؟

علت واقعی این اختلال ناشناخته‌است ولی مجموعه‌ای از عوامل زیستی و وراثتی در کنار عوامل محیطی و روانشناختی مطرح شده است، به طوری که به نظر می رسد در برخی از بچه‌ها که ذاتا مستعد فوبی هستند، وجود نوعی فشار مزمن محیطی یا روانشناختی لازم است تا یک اختلال فوبی کامل شکل بگیرد. برخی از این عوامل محیطی شامل تحقیر از سوی برادر یا خواهر بزرگتر، دعوای والدین و یا از دست دادن یا جدا شدن از والدین باشد.

علت احتمالی هراس عبارتست از یک واکنش یادگرفته شده (ساخته شده در ذهن) مثلا ناشی از تماس با فرد دیگری دارای ترس مشابه، یا داشتن تجربه یک ترس اولیه که همراه با یک شی یا موقعیت خاص بوده‌است. یکی از عللی که می‌تواند عامل ترس موهومی باشد تجربه ای در دوران کودکی است که در ضمیر ناهشیار شخص پنهان است. واکنش فوبیک ممکن است از یک ترس ساده در کودک سرچشمه گرفته باشد و بر اثر تشابه و همانندی تولید شده باشد. مثلا نوزادی را که والدین یا اطرافیان بالا و پایین می‌اندازند و با او بازی می‌کنند ممکن است در نوجوانی دچار ترس از ارتفاع شود، یا کودکی را که پدر به اصرار سعی دارد وارد آب کند و شنا به او یاد دهد ممکن است فرد را دچار ترس از آب کند.

در مورد سایر عالل می‌توان به این موارد اشاره کرد:

ترس ناشی از یک حادثه فراموش شده ترس ناشی از احساس گناه فرد ترس به علت جابه‌جایی یک تشویش تبدیل شدن ترس از وسوسه‌های جنسی یا تجاوزکارانه ترس ناشی از احساس گناه و تنبیه خود ترس ناشی از یک تجربه ترس‌آور در گذشته

به هر حال درباره فوبی نیز مثل سایر اختلالات روان پزشکی ، روندی واحد به عنوان علت اختلال مطرح نیست و تعامل بین عوامل زیستی، روان شناختی و اجتماعی مختلف باعث بروز این اختلال می شود.

درمان فوبیا

برای درمان این اختلال نیز ترکیبی از درمان‌های غیردارویی و دارویی موثر شناخته شده است. تقریبا تمام روانشناسان از مکاتب مختلف عقیده دارند که بیمار فوبیک را باید با موضوعی که از آن هراس دارد مواجه کرد. فرار از موقعیت وضع را مشکل‌تر می‌کند، فرانکل در زمینه درمان ترس معتقد بود اجتناب از نگرانی خود موجب افزایش نگرانی می‌شود.

بهترین روش درمان این اختلال، رفتار درمانی است که مهمترین تکنیک آن مواجهه و حساسیت زدایی نسبت به ترس می‌باشد. در این روش با گذشت زمان از حجم ترس کم می‌شود و فرد شروع به بدست آوردن اعتماد به نفس می‌کند. معمولا اینگونه درمان‌ها با کمک گفتار درمانی و شناسایی عوامل، پیشرفت خوبی دارند و در ۹۰ درصد موارد افراد مبتلا به هراس، درمان می‌شوند.

سایر روش‌های درمانی نظیر روانکاوی، خانواده درمانی و نیز استفاده از داروها از سوی روان پزشکان توصیه شده‌اند که با بهبود قابل توجه این اختلال توام بوده است.