روزی که نباید در آن خیلی از حرف‌ها را باور کرد؛ دروغ اول آوریل از کجا آمده است؟
روز اول آوریل در بسیاری از کشورها به‌عنوان «روز دروغ آوریل» یا «روز احمق‌ها» شناخته می‌شود؛ روزی که مردم با گفتن دروغ‌های بی‌خطر و شوخی‌آمیز، این مناسبت غیررسمی را گرامی می‌دارند.
با فرارسیدن این روز، بسیاری از مردم در گوشه و کنار جهان برای چند ساعت مرز میان واقعیت و خیال را کنار می‌زنند و سر و کله شوخی در صحبت‌ها و حتی خبرهای جدی پیدا می‌شود.
اما پشت این فضای مفرح و سرگرم‌کننده، رسوم کهن با ریشه‌هایی چندلایه و پیچیده قرار دارد؛ رسومی که در فرهنگ‌های گوناگون شکل‌های متفاوتی به خود گرفته و هر کشوری آن را با رنگ و طعم خود اجرا می‌کند.
ریشه‌های پنهان دروغ اول آوریل
خاستگاه دقیق این روز هنوز محل اختلاف مورخان است.
یکی از فرضیه‌های رایج، آن را به اصلاحات تقویمی در فرانسه نسبت می‌دهد. در قرون وسطی، آغاز سال نو از ۲۵ مارس شروع می‌شد و تا ۱ آوریل ادامه داشت. اما پس از پذیرش تقویم میلادی (گرگوری) در سال ۱۵۶۴، نخستین ژانویه به‌عنوان آغاز رسمی سال در نظر گرفته شد.
کسانی که همچنان به رسم قبلی پایبند ماندند، هدف تمسخر قرار گرفتند و لقب «احمق آوریل» را گرفتند. در کنار این روایت، شباهت‌های فرهنگی میان این روز و آیین‌هایی مانند «هیلاریا» (به معنای شادمانی) در روم باستان نیز قابل‌توجه است.
در این رسم، پیروان «کیبِل» (الهه باروری) با پوشیدن لباس‌های مبدل و اجرای نمایش‌های طنزآمیز، نظم اجتماعی را به‌طور موقت به هم می‌زدند و معکوس می‌کردند.
همچنین در جشن قرون‌وسطایی موسوم به «جشن احمق‌ها» فردی به عنوان «ارباب هرج‌ومرج» انتخاب می‌شد تا آیین‌های رسمی کلیسا را به تمسخر بگیرد.
در شرق جشن هولی در هند نیز با طبیعت رنگارنگ، آواز و شوخی، نزدیکی‌هایی با روح این روز دارد. هولی جشن ورود بهار است و در آن مردم با پرتاب پودرهای رنگی و رقص و پایکوبی، مرزهای اجتماعی و طبقاتی را موقتاً در هم می‌شکنند.
اروپا و اول آوریل؛ شوخی‌هایی با لهجه‌های مختلف
اروپا هر سال در روز اول آوریل به صحنه‌ای برای اجرای شوخی‌های ملی تبدیل می‌شود و شهروندان هر کشور با سبک و سنت خاص خود به استقبال این روز می‌روند.
در فرانسه، بلژیک، ایتالیا و مناطق فرانسوی‌زبان سوئیس، مرسوم است که مردم ماهی‌های کاغذی را پنهانی به پشت دیگران می‌چسبانند و طرف مقابل را در برابر جمع شوکه می‌کنند.
در زبان فرانسوی دروغ اول آوریل، «ماهی آوریل» نام دارد و گمان می‌رود این ماهی نمادی از جوانی و ساده‌دلی باشد.
در بریتانیا، قانونی نانوشته وجود دارد: شوخی‌ها تنها تا ظهر مجازند. هرکس پس از آن کسی را فریب دهد، خود احمق واقعی آوریل شمرده می‌شود.
در یونان، موفقیت در فریب‌دادن دیگران در این روز، نشانه خوش‌شانسی برای کل سال تلقی می‌شود.
در اسپانیا و پرتغال ماجرا کمی متفاوت است. اسپانیایی‌ها روز شوخی را نه در اول آوریل، بلکه در ۲۸ دسامبر، تحت عنوان «روز بی‌گناهان مقدس» برگزار می‌کنند. در پرتغال، مردم در یک‌شنبه و دوشنبه قبل از چله روزه، آرد را بر سر عابران می‌ریزند.
شوخی‌های رسانه‌ای؛ وقتی حقیقت پشت لبخند پنهان می‌شود
با گسترش رسانه‌های مدرن، شوخی اول آوریل به صحنه‌ای برای نمایش خلاقیت ژورنالیستی تبدیل شده است. بسیاری از رسانه‌ها هر ساله دست‌کم یک خبر ساختگی منتشر می‌کنند تا مخاطبان خود را فریب دهند.
بی‌بی‌سی در سال ۱۹۵۷ یکی از معروف‌ترین شوخی‌های تاریخ رسانه را رقم زد: گزارشی از برداشت ماکارونی از درختان در سوئیس که با تصاویر و گفت‌وگوهای ساختگی، بسیاری را متقاعد کرد که ماکارونی می‌روید.
بی‌بی‌سی در سال ۲۰۰۸ نیز با ویدیویی از پنگوئن‌هایی که توانایی پرواز یافته‌اند، بار دیگر بسیاری را شگفت‌زده کرد.
در ایالات متحده، رادیوی ان‌پی‌آر در سال ۱۹۹۲ با پخش مصاحبه‌ای ساختگی از ریچارد نیکسون مبنی بر بازگشت به سیاست، موجی از واکنش‌ها را برانگیخت.
این رادیوی سراسری ایالات متحده در سال ۲۰۱۴ نیز با انتشار مقاله‌ای با عنوان «چرا دیگر کسی در آمریکا چیزی نمی‌خواند؟» مردم را به خشم آورد، در حالی‌که محتوای مقاله تنها یک جمله بود: «تبریک، شما واقعاً چیزی خواندید! روز دروغ آوریل مبارک!».
