میکروب‌های روده چه نقشی در تأمین سلامت یا ایجاد بیماری دارند؟

دوم تا نهم خرداد ماه به عنوان هفته سلامت گوارش نامگذاری شده و امسال به موضوع "میکروبیوم و دستگاه گوارش" پرداخته می‌شود.

انجمن متخصصین گوارش و کبد برنامه های علمی به این مناسبت در مناطقی مانند تهران، قم، مازندران، گیلان، گلستان، کرمان، فارس، اصفهان، کردستان و خوزستان برگزار می کند.

در چند دهه گذشته شاهد تحولاتی در جوامع بشری بودیم که چالش‌های زیادی در سلامت انسان‌ها و بخش بهداشت و درمان کشورها ایجاد کرده است. محور اصلی این پیامدها عدم تحرک، مصرف غذایی با کالری بیش از نیاز و رفتارهای انسانی ناسالم است که منجر به بروز و شیوع بیماری‌هایی از جمله افزایش وزن، چاقی، دیابت نوع ۲، کبد چرب و نارسایی کبد، فشار خون، بیماری قلبی و عروقی، افزایش چربی‌های خونی و برخی از سرطان‌ها را می‌شود.

این بیماری‌ها علاوه بر کوتاه کردن عمر مفید افراد، کاهش راندمان کاری و کیفیت زندگی، نیاز به بستری‌های مکرر در بیمارستان و مرگ‌ومیر ناشی از آن از جمله تأثیرات منفی است که در تمام جوامع بشری بوجود آورده و ایران هم از این مسائل مستثنی نیست.

تاکنون مطالعات گسترده‌ای در زمینه پیشگیری، تشخیص زودرس و درمان این بیماری‌ها انجام گرفته ولی دانشمندان در حاشیه این تحقیقات به موردی دست یافتند که به مناسبت هفته سلامت گوارش به آن اشاره می‌کنیم و آن هم نقش میکروب‌های روده در تأمین سلامت و همچنین در ایجاد و تداوم این بیماری‌های است.
این نکته از آنجا آغاز شد که در یکی از پژوهش‌های بسیار جالب محققین متوجه شدند که میکروب‌های روده می‌تواند در بروز و شیوع این بیماری‌ها نقش ایفاء نمایند و انتقال میکروب‌های انسان‌های چاق به موش‌ها متوجه پدیده جالب افزایش وزن در موش‌ها شدند.

براساس این مطالعات و پژوهش‌های مرتبط دیگر، امروزه یقین حاصل شده که میکروب‌های روده هم در تأمین سلامت و هم در ایجاد بیماری نقش دارند.

بد نیست بدانیم که حدود ۱۰۰ تریلیون میکروب در داخل روده وجود دارد و بیش از هزار نوع مختلف هستند. وزن آنها بطور متوسط حدود ۲ کیلوگرم در بدن است. تنوع میکروبها بنفع انسان است.

میکروب‌های روده با انسان یک همزیستی مسالمت‌آمیز دارند، انسان بستر مناسب و تغذیه لازم را برای میکروبها را فراهم می‌سازد، از سوی دیگر میکروب ها از طریق جلوگیری از رشد میکروب‌های مضر، تولید مواد غذایی و ویتامین‌ها و همچنین تحریک و تقویت سیستم ایمنی روده و بدن ایفاء نقش دارند البته سد دفاعی بدن در داخل روده بسیار قوی است و اگر روزی این سد کاهش یا از بین برود، همین میکروب‌ها با رشد بیش از حد خود موجب از بین رفتن انسان می‌شوند. همین پدیده که پس از مرگ اتفاق می افتد.

از سوی دیگر یک ارتباط تنگاتنگ بین کبد و روده و همچنین بین مغز و روده وجود دارد به نحوی که اختلال در یکی از این اعضاء موجب نقصان در کارآیی عضو دیگر می‌شود. بر این اساس هم امروزه به این نتیجه رسیده‌اند براساس نقشی که میکروب‌های مفید در بدن دارند امروزه میکروب‌های روده را به عنوان یک عضو طبیعی در بدن منظور نموده و همانند سایر اعضاء در جهت تأمین سلامت و تقویت سیستم ایمنی بدن تأثیرگذار است که تغییر در وضعیت میکروب‌های روده می‌تواند نه تنها به کبد و مغز آسیب برساند بلکه موجب بروز بیماری‌هایی می‌شود که امروزه جامعه بشری با آن دست به گریبان است از جمله می توان چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، افزایش چربی‌های خون و فشارخون و اسید اوریک و برخی از سرطان‌ها از جمله این بیماری‌ها به شمار می‌رود.

حال چگونه میکروب‌های مفید در بدن تبدیل به میکروب‌های مضر شده و موجب بروز این بیماری‌ها می‌شود
داستان این تحول و تغییر به بیش از ۵۰ سال پیش برمی‌گردد که انقلاب کشاورزی و صنعتی که موجب رشد دام و طیور براساس تجویز هورمون و آنتی‌بیوتیک‌ها شده است. ورود آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق مواد غذایی به داخل دستگاه گوارش موجب از بین رفت میکروب‌های مفید و رشد میکروب‌های مضر می‌شود.

از سوی دیگر مصرف غذاهای پرچرب و پرکالری و همچنین استفاده از غذاهای حاوی قندهای مصنوعی از جمله فروکتوز می‌تواند در تنظیم میکروب‌های روده اثر کرده و موجب افزایش میکروب‌های مضر در دستگاه گوارش شود. البته مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و عدم تحرک از جمله عوامل قابل ذکر در این راستا می‌باشد.

حال که متوجه شدیم خواسته یا ناخواسته انسان در طول چند دهه گذشته شاهد رشد بیش از حد میکروب‌های مضر و کاهش میکروب‌های مفید در بدن شده‌ایم و از سوی دیگر تنوع در میکروب‌ها هم کمتر شده است، حاصل این تغییرات ترشحات سمی میکروب‌ها در داخل روده و حتی گاهی خود اجسام میکروب‌ها از طریق تغییراتی که داخل روده به وجود می‌آورند از سد دفاعی گذشته و از راه عروق به کبد و از آنجا به داخل بدن راه پیدا می‌کنند.

سموم میکروبی داخل روده پس از افزایش موجب کاهش سد دفاعی روده شده و از طریق عروق به کبد می‌رسند. در کبد تداوم سموم و تحریک سلول‌ها موجب بروز التهاب و به تدریج مرگ سلول کبد و جایگزین شدن بافت حیاتی کبد توسط بافت اسکار یا فیبروز می‌شود که به تدریج اعمال حیاتی کبد از بین می‌رود و موجب نارسایی کبد و گاهی زمینه‌ساز بروز سرطان می‌شود. از سوی دیگر میکروب‌ها در داخل روده بعضی از چربی‌های اساسی را تبدیل به مواد سمی کرده که پس از جذب در سیستم عروقی بدن موجب تسریع و تشدید پدیده ضخامت عروق و در نتیجه زمینه را برای سکته‌های قلبی و مغزی فراهم می‌سازد که یکی از مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر ناشی از این میکروب‌ها است.

رشد بیش از حد میکروب‌ها در تبدیل مواد غذایی به اسیدهای چرب و حتی نوعی از الکل در داخل روده می‌شود که این واکنش در بچه‌های با افزایش وزن و چاقی بیشتر مشاهده می‌شود. افزایش تولید الکل در داخل روده موجب آسیب بیشتر کبد چرب می شود که یکی از مکانیسم کبد چرب همین واکنش است.

علاوه بر آن میکروب‌ها در داخل روده از تجزیه مواد دفعی انرژی تولید می‌کنند که باوجود رژیم غذایی افراد، ملاحظه می‌کنند نه تنها وزن کاهش پیدا نمی‌کند بلکه افزایش هم دارد. این به دلیل افزایش تولید انرژی در روده توسط میکروب از مواد زائد دفعی است.

تولید انرژی به اضافه اثرات مضری که سموم میکروبی داخل روده بر متابولیسم بدن دارد و از جمله موجب کاهش اثر هورمون انسولین در بدن می‌شود. مجموعاً انسان را مساعد پدیده بیماری‌های قرن از جمله افزایش وزن، چاقی، دیابت تیپ ۲، ضایعات عروقی و سکته‌های قلبی، فشار خون، افزایش چربی‌های خون، کبد چرب و نارسایی کبد و افزایش سرطان‌ها در بدن می‌شود.

تنها مساله میکروب‌های روده به مسایل و بیماری‌های فوق ختم نمی‌شود بلکه همانطور که گفته شد علاوه بر ارتباط تنگاتنگ روده با کبد، و روده یا مغز هم ارتباط جدی دارد و این ارتباط علاوه بر نقش فیزیولوژی که در توسعه مغز و روده مؤثر است در دوران بلوغ و سال‌های بعد می‌تواند در بروز بیماری‌های روده و همچنین بیماری‌های مغز اثرگذار است.

چرا بین مغز و روده ارتباط وجود دارد. روده از نظر تعداد سلول‌ها و رشته‌های عصبی مغز دوم بدن محسوب می‌شود بنابراین بیشترین فعالیت‌های حرکتی و ترشحی روده به اعصاب داخل روده بستگی دارد.

براساس مطالعات گسترده بر روی حیوانات نشان داده شده که تغییر در میکروب‌های روده می‌تواند در روحیه، رفتار و روان تأثیرگذار باشد.
گفته می‌شود میکروب‌های روده از طریق تولید اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه داخل روده و سایر موادی که تولید می‌کنند، می‌تواند سلول‌های عصبی جداره روده که برخی در ترشحات غدد داخلی و برخی در انتقال امواج عصبی و همچنین در سیستم ایمنی نقش دارند اثر کرده و می‌توانند سد دفاعی روده و همچنین سد دفاعی مغز را تحت تاثیر قرار داده و موجب واکنش‌های دو طرفه شود.

همیشه این ارتباط مضر نیست بلکه در اول تولد و در دوران نوزادی میکروب‌های روده موجب افزایش سیستم دفاعی مغز و پرورش اعصاب مغز هم می‌شوند. از سوی دیگر مغز با ارتباط که با روده از طریق سیستم عصبی دارد در تنظیم حرکات روده و ترشحات روده اثر مفید دارد ولی همیشه این در بر یک پایه نمی‌چرخد، مصرف غذاهای پرکالری، پر چرب و همچنین مصرف قندهای مصنوعی از جمله فروکتوز موجب افزایش میکروب‌های مضر در روده شده و ترشحات سمی این میکروب‌ها و تولید اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه موجب تحریک سیستم عصبی داخل روده شده و از طریق رشته‌های عصبی به مغز منتقل می‌شود و در نتیجه نظم این ارتباط به هم خورده و موجب بروز بیماری‌های گوارشی جدا از مسائل فوق می‌شود و براین اساس گفته می‌شود بیماری‌های تحریک‌پذیر روده یا روده عصبی، یبوست و گاهی اسهال همراه با درد شکم از جمله این موارد است.

از سوی دیگر گفته می شود تغییر در میکروب‌های روده زمینه را برای برخی از بیماری‌های عصبی از جمله اختلال در تفکر، روحیه، افسردگی و بیماری‌هایی چون اوتیسم، پارکینسون، الزایمر و سکته های مغزی و تشنج نقش دارند. مهم‌ترین اثر میکروب‌های روده تأثیر بر رفتار غذا خوردن است که این امر در مطالعات حیوانات هم به ثبت رسیده که تغییر در میکروب‌های روده موجب پر خوری می‌شود. گفته می‌شود احتمالاً در انسان هم موجب تغییر در رفتار غذا خوردن از جمله پرخوری شده که خود عامل مهم چاقی و بیماری‌های ناشی از آن در اثر افزایش میکروب‌های مضر در بدن است.

حال چه باید کرد؟
این گره توسط دست توانای انسان‌ها گشوده می‌شود. همانطور که با رفتارهای ناسالم، استفاده از غذاهای پر کالری، چرب و حاوی قندهای مصنوعی از جمله فروکتوز و عدم تحرک موجب بروز این پدیده ناسالم در بدن شده‌ایم می‌توانیم با تغییر در رفتار و رعایت رژیم غذایی و تحرک این مشکل را حل نمود.
استفاده از غذاهای سالم و تازه، عدم استفاده از غذاهای فست فود و تحرک و ورزش مطالعات نشان داده شده که موجب بهبودی و تنظیم میکروب‌های روده به صورت میکروب‌های مفید می‌شود.
مطالعات گسترده‌ای در زمینه استفاده از داروها و از جمله پروبیوتیک و پره‌بیوتیک و غذاهای سالم در تسریع روند بهبودی تأثیر دارد، البته نوع پره‌بیوتیک براساس جوامع مختلف متفاوت است و مصرف آن با مشورت پزشک معالج باشد.
بدین ترتیب شما مطمئن باشید که مصرف غذاهای سالم و تازه و عدم استفاده از غذاهای پرچرب، پر انرژی و بخصوص قندهای مصنوعی فروکتوز که در نوشابه‌ها، ماءالشعیر، آب‌میوه‌های صنعتی و غیره وجود دارد در کنار انجام تحرک و ورزش که می‌توانیدپنج تا ۱۰ درصد از وزن خود را کاهش دهید مطمئن باشید می‌توانید بر بیماری‌های افزایش وزن، چاقی، دیابت نوع دو، کبد چرب، نارسایی کبدف فشار خون و انواع بیماری‌های قلبی و افزایش اسیداوریک جلوگیری کرده و باعث افزایش کیفیت زندگی در افزیش کارآیی می‌شود.

از سوی دیگر بر مساله پرخوری، روده عصبی و بسیاری از بیماری‌های خلقی و عصبی روده نیز جلوگیری بعمل می‌آید.
به امید تأمین سلامت و بهبودی و نشاط در زندگی شما با رعایت رفتارهای بهداشتی و سالم تندرست باشید.

70