ایران باید دامن برجام را از سوء استفاده روس ها دور کند/ روزی را می بینم که روس ها حتی به اسم مقابله با آمریکا مکانیزم ماشه را اجرا کنند!

حشمت الله فلاحت پیشه با اشاره به اینکه روس ها مانع امضای برجام قبل از جنگ اوکراین شدند، تأکید کرد: واقعیت قضیه این است که فقط ایران روسیه را در برجام حفظ کرده است. بعد از جنگ اوکراین، روسیه دیگر در هیچ ساز و کار دیپلماتیکی صاحب نقش نیست؛ و عملا اولیانوف در حاشیه مذاکرات قرار گرفته بود. ولی رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی بعد از ورود به وین، بعد از جنگ اوکراین، با اولیانوف جلسه گذاشت و سعی کرد به کسی که عامل اصلی خسران منافع جمهوری اسلامی ایران بود مشروعیت ببخشد.

مشروح گفت و گو با حشمت الله فلاحت پیشه را در ادامه می خوانید:

تحلیل شما از علت توقف مذاکرات وین چیست؟ به نظر شما درخواست هایی که روسیه داشته چه قدر در توقف مذاکرات مؤثر بوده است؟

واقعیت قضیه این است که همه موضع گیری ها «بیانیه ای» است. یعنی یک سری مواضع کلی شکل گرفته و از دل این موضع گیری ها مشخص نیست به چه دلیل وقفه ایجاد شده است. مثلا آمریکا اعلام کرده که باید تهران و مسکو تصمیم بگیرند، آقای بورل اعلام کرده خواسته های خارج از برجام مطرح شده که اشاره تلویحی او به روسیه است و جالب است که طرف های ایرانی به صورت کلی گفته اند خواسته های جدید توسط آمریکا مطرح شده است.

پس همه اینها بیانیه است و هیچ کدام شاخص مشخصی ارائه نداده اند. ولی تنها چیزی که به صورت مصداقی و قابل اثبات مطرح شد، دو موضع روس ها بود. اول موضع اولیانوف، مذاکره کننده روسی، است که اعلام کرد به خاطر اینکه روسیه بتواند به کار ویژه برجامی خودش در اجرای توافق عمل کنند، باید تحریم ها شامل این کار ویژه های برجامی نشود؛ که این معقول است و طبیعتا باید این استثناء صورت می گرفت. دومین موضع را لاوروف داشت که چند ساعت بعد از اولیانوف این موضع را مطرح کرد که روس ها در شرایطی می توانند برجام را امضاء کنند که تحریم های اروپا و آمریکا شامل مناسبات فناوری، هسته ای، تجاری، اقتصادی و نظامی این کشور با ایران نشود.

لذا هر تحلیلگر سیاسی به راحتی می تواند به این نتیجه برسد که تنها عامل جدید مطرح شده درخواست های روس ها است و این طبیعی است. چون من معتقدم که دو طرف اصلی، ایران و آمریکا هستند و بقیه طرف ها را ایران ساخته و از بزرگترین اشتباهات ایران در طول تاریخ روابط خارجی اش بود. طرف هایی که ایران ساخته، هر کدام منافع برجامی برای خودشان تعریف کرده اند و همه منافع آنها از محل تعطیل کردن بخشی از منافع ایران شکل گرفته و به هر حال نشان می دهد که روس ها بزرگترین سوء استفاده را کرده اند.

روس ها دو سوء استفاده اصلی را از نقشی کردند که ایران برای آنها تعریف کرده بود. سوء استفاده اول را اولیانوف انجام داد که بازیگری که ایران برای او تعریف کرده بود حتی از نقش ایران هم بالاتر بود و باعث شد روس ها مانع از امضای برجام قبل از جنگ اوکراین شوند. در نتیجه ایران از مزایای بازگشت به بازار انرژی محروم شد و به ویژه اینکه الآن آتش اوکراین دامن برجام را هم گرفت.

متأسفانه یک بازیگری دیگری را هم ایران برای روس ها قائل شد و آن این بود که بعد از اینکه جنگ اوکراین آغاز و به همه ثابت شد هم توئیت های اولیانوف و هم ادعای پوتین و لاوروف در مورد اوکراین دروغ بوده، ساده اندیشی در سیاست خارجی ایران در مقابل روس ها خودش را نشان داد و در شرایطی که آمریکا و کشورهای اروپایی اولیانوف را به حاشیه راندند، ایران سعی کرد برای اولیانوف نقش قائل شود.

در چنین شرایطی برجام به مرحله امضاء رسید. یعنی عملا متن آماده امضاء بود و اکثر اختلاف ها برطرف شده بود. در مرحله اجرا بود که روس ها خواسته های جدید را مطرح کردند؛ یعنی جایی که برجام آماده امضاء بود و روس ها نمی توانستند کارشکنی کنند. در مرحله اجرا باز هم متأسفانه ایران جایگاه خاصی برای روس ها قائل شده و بنا بر این شد که ایران سوخت های سه تا 20 درصد را به روس ها بدهد و روس ها تحت این عنوان سعی می کنند یک کانال دور زدن تحریم را به صورت گسترده از طرف ایرانی ها باز کنند. من معتقدم باز هم در این شرایط کسانی مقصر هستند که این همه به روس ها اعتماد کرده اند.

 روس ها به اسم چالش با آمریکا، دوباره ایران را به شورای امنیت می برند. لذا من فکر می کنم زمان آن رسیده که عملا منافع کشور را از سوء استفاده روس ها نجات دهیم

در این شرایط ایران چه کار باید انجام دهد؟

به نظر من ایران باید گلیم برجام را از آتش اوکراین دور کند؛ و گرنه زیاده خواهی روس ها و نگاه خاکریزی روس ها به ایران حتی تا استفاده از «مکانیزم ماشه» هم ادامه پیدا خواهد کرد. یعنی اگر ایران دامن برجام را از سوء استفاده روس ها دور نکند، من روزی را می بینم که روس ها حتی به اسم مقابله با آمریکا مکانیزم ماشه را اجرا کنند. چون به هر حال مکانیزم ماشه پاشنه آشیل برجام است. بندهای 11 تا 13 قطعنامه 2231 می گوید اگر هر کدام از طرفین نسبت به نقش طرف دیگر اعتراض کند، تحریم ها باز می گردد.

یعنی روس ها به اسم اعتراض به نقش آمریکا و اروپا می توانند مکانیزم ماشه را برگردانند و ایران را در شرایط تحریم حفظ کنند؛ تا یک ماه بعد از آن، که طبق برجام دوباره شورای امنیت تشکیل جلسه بدهد. آن گونه است که روس ها به اسم چالش با آمریکا، دوباره ایران را به شورای امنیت می برند. لذا من فکر می کنم زمان آن رسیده که عملا منافع کشور را از سوء استفاده روس ها نجات دهیم. اگر سوء استفاده روس ها ادامه پیدا کند، به نظر من ایران می تواند جدا از واسطه ها ساز و کاری را در پیش بگیرد تا برجام زودتر اجرا شود.

اگر درخواست هایی که به قول شما روسیه داشته، باعث شود که طرفین دیگر برجام این کشور را از برجام حذف کنند، آن وقت شرایط چه طور پیش می رود؟ با توجه به نقش روسیه در جا به جایی اورانیوم غنی شده ایران، آیا می توان برجام بدون این کشور را در نظر گرفت؟

واقعیت قضیه این است که فقط ایران روسیه را در برجام حفظ کرده است. بعد از جنگ اوکراین، روسیه دیگر در هیچ ساز و کار دیپلماتیکی صاحب نقش نیست؛ و عملا اولیانوف در حاشیه مذاکرات قرار گرفته بود. ولی رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی بعد از ورود به وین، بعد از جنگ اوکراین، با اولیانوف جلسه گذاشت و سعی کرد مشروعیت ببخشد به کسی که عامل اصلی خسران منافع جمهوری اسلامی ایران بود.

به نظر من الآن هم آمریکایی ها چنین نقشی برای روس ها قائل نیستند و فقط یک نقش فنی می ماند. نقش فنی روسیه به عنوان واسطه اجرای تعهدات ایران یک نقش بی بدیل نیست. اگر بازیگری روس ها ادامه پیدا کند، ایران می تواند این نقش را به یک شرکت چینی یا کنسرسیومی متشکل از شرکت های مختلف چینی و اروپایی بدهد و مانع جدی در این زمینه وجود ندارد. ولی متأسفانه مانع اصلی این است که سیاست خارجی ایران به شدت وابسته به بازیگری شده که این بازیگر فقط منافع خودش را در قبال ایران پیش می برد؛ و الآن هم حتی به قیمت تداوم تحریم ها حاضر است مانع از این شود که ایران به بازار انرژی برجام برگردد و به گونه ای از برجام که مهمترین پرونده باز دیپلماسی در دنیای امروز هست، برای پیشبرد سیاست های خودش استفاده کند.

توصیه شما به کارشناسانی که معتقدند توقف مذاکره هیچ ربطی به روسیه ندارد و به این دلیل است که آمریکا خواسته های ما را نپذیرفته، چیست؟

الآن دیگر موضوع پنهانی در مذاکرات نیست. خواهش من این است که این افراد اگر مصادیقی دارند مصادیق را مطرح کنند. در غیر این صورت، تحلیل واقع گرایانه این است که جنایات روسیه در اوکراین توسط برخی از محافل در ایران لاپوشانی شد و الآن هم جنایت روسیه علیه منافع ملی ایران در حال لاپوشانی شدن توسط برخی افراد است. مگر اینکه مصادیق را مشخص کنند تا روشن شود که آمریکایی ها عامل وقفه هستند.

ولی واقعیت این است که مهمترین وقفه در شرایط کنونی همین گروگانگیری است که روس ها انجام می دهند؛ یعنی گروگانگیری دوم آنها از برجام به سود جاه طلبی های پوتین در اوکراین.

سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه در بیانیه ای صراحتا مطرح کردند که درخواست های روسیه می تواند برجام را به شکست بکشاند. یعنی اروپایی ها روسیه را عامل شکست احتمالی مذاکرات می دانند اما برخی از تحلیلگران داخل کشورمان مقصر این موضوع می دانند. نظر شما در این خصوص چیست؟

به هر حال واضع مختلفی مطرح شده است. یکی موضع اروپایی ها است که رسما روسیه را عامل خارجی معرفی کرده اند. دیگری هم موضع آمریکایی ها است که اعلام کرده اند تصمیم گیری باید در تهران و مسکو شکل بگیرد. سوم موضع آشکار خود روس ها بود که آقای لاوروف رسما اعلام کرد باید روابط مختلف با ایران از این تحریم ها مستنثناء شود. چینی ها هم اعلام کرده اند باید مواضع همه طرف ها دیده شود و یک حمایت تلویحی از موضع روسیه صورت داده اند.

جالب است که فقط موضع ایرانی ها نقش روسیه را لاپوشانی می کند و من واقعا این را ظلم به سیاست خارجی کشور می دانم. برجام پنج طرف اصلی دارد؛ ایران، آمریکا، اتحادیه اروپا، چین و روسیه. هر چهار طرف عملا تأکید می کنند که مانع اصلی روسیه است و حتی روس ها رسما این را اعلام کرده اند. ولی فقط ایران است که دارد لاپوشانی می کند و من تا حالا در این حد سیاست خارجی کشور را ضعیف ندیده ام. مردم ایران حق دارند بفهمند که چه بازیگری منافع آنها را به خطر انداخته ولی ما می بینیم که مسئولین کشور در این رابطه واقعیت را حتی به مردم نمی گویند.