توافق ایران- آمریکا: یک الگوی اعتماد سازی؟

سردبیری کریستین ساینس مانیتور، 18 سپتامبر 2023 نوشت:

جهان به چنین چیزی نیاز داشت. روز دوشنبه، درست در حالی که 193 کشور در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد گردهم می آیند، آمریکا و ایران الگویی برتر از اعتمادسازی را به نمایش گذاشتند. این دو کشور، که مقاماتش به ندرت با هم حرف می زنند، اجرای یک توافق مبادله زندانیان را تکمیل کردند و حدود شش میلیارد از درآمدهای نفتی ایران را برای تهران منتقل کردند تا به مصرف کالاهای بشردوستانه برسد.

باید دید که آیا این توافق از خردمندی لازم برای صلح برخوردار هست یا نه. با اینحال، خردمندانه بود که ایران و آمریکا- از گذر تسهیل کنندگانی همچون قطر و عمان- توانستند راه و رسمی را برای گفتگوی با حسن نیت ترسیم کرده و بر ویژگی هایی همچون اعتبار و شفافیت و توجه به منافع طرف دیگر، تکیه کنند. آنها بر چیزی تمرکز کردند که متحدشان می کرد.

در جهانی که اکنون به همان اندازه دوران جنگ سرد قطبی شده است، چنین پل زدنی الهام بخش نمونه های بیشتری از همکاری اعتمادمحور است. در واقع، شعار هفتاد و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل "اعتمادسازی و احیای همبستگی جهانی" است. بدون جبران اعتماد از دست رفته جهانی به نهادها، جامعه بین المللی شاید قادر به کار زیادی در زمینه دگرش های آب و هوایی، فقر، منازعات و همه گیری ها نباشد.

سال گذشته، موسسه اعتمادِ ادِلمن Edelman Trust Institute این نکته را مطرح کرد که "دوران کنونیِ چندبحرانی، آزمون هایی را در برابر اعتماد جهانی قرار داده است." تاریخ نشان می دهد که برخی از مهترین گام ها به سوی همکاری جهانی، حتی در لحظاتی برداشته شده اند که اعتماد یک مقوله دشوار بوده و همین گام ها به بازسازی اعتماد یاری رسانده اند."

 موسسه ادلمن، یک ارزیابی سالانه جهانی از اعتماد در نهادهای (بین المللی) را منتشر می کند. امسال بعنوان نشانه ای از افزایش بی اعتمادی، تنها یکی از رهبران کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل، یعنی جو بایدن رییس جمهوری آمریکا، در مجمع عمومی حاضر می شود و قرار است روز سه شنبه سخنرانی کند.

سال گذشته کسابا کوروسی Csaba Kõrösi رییس مجمع عمومی که دوره ریاست اش اخیرا به پایان رسید، به خبرنامه سازمان ملل گفت که این سازمان، آینه جهان است و کشورهای عضوش "با چالش افول اعتماد دست به گریبانند. جستجوی راه حل های ایدئولوژیک بسیار دشوار خواهد بود." 

آقای کوروسی در طول ریاست یکساله اش بر مجمع عمومی سازمان ملل که اوایل سپتامبر به پایان رسید، پیوسته میزبان "گپ های آتشین" میان دیپلماتها و کارشناسان بخش خصوصی از جمله دانشمندان آب و هوا، بود تا زمینه شکوفایی ایده های تازه برای اعتمادسازی را فراهم آورد. این نشست ها "بسیار آرام و بسیار آگاهی بخش" بودند.

این دیپلمات پیشین مجار در ماه جولای به سازمان ملل گفت: "واکنش به فوری ترین چالش های بشریت، نیازمند آن است که با هم کار کنیم و چندجانبه گرایی فراگیر، شبکه ای و موثری را زنده سازیم."

چنانچه ایران و آمریکا بتوانند چنین کاری را انجام دهند- حتی اگر به همین اندازه مختصر و با نتایجی محدود- شاید دیگر کشورها هم از آنها پیروی کنند.