بحران یمن؛ نقطه شروع مذاکرات تهران – واشنگتن؟ /تلاش برای تشکیل مثلث مذاکره آمریکا – ایران – عربستان /ترامپ در دوراهی جنگ یا مذاکره با ایران

پوریا فیروزنژاد: نشریه فارن پالیسی اخیرا در مطلبی با اشاره به اهمیت جایگاه ایران در پایان جنگ یمن عنوان کرده «افزایش فشارهای بین‌المللی بر آل سعود درپی قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی به دستور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان تاجایی پیش رفته است که مقامات دولت ترامپ ازجمله جیمز متیس، وزیر دفاع و مایک پمپئو، وزیر خارجه به طوررسمی از عربستان سعودی خواسته‌اند تا ظرف یک ماه به جنگ در یمن پایان دهد.» به نوشته این نشریه تلاش‌های اخیر برای خاتمه دادن به جنگ یمن فرصت بی‌بدیلی را برای آغاز گفت‌وگوها میان تهران و واشنگتن فراهم می‌کند. چه آنکه برجام، به‌رغم اینکه توانست محدودیت‌هایی را بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کند اما به‌طور مشخص دارای خطوط قرمزی نیز بوده است. اشاره دولت ترامپ به این موضوع که برجام به برنامه موشکی بالستیک ایران و نقش این کشور در منطقه نپرداخته، درست است.»

این نشریه در ادامه اما به این موضوع هم اذعان کرده است که این توافق از ابتدا نیز قرار نبود چنین موضوعاتی را در خود، حداقل در کوتاه‌مدت بگنجاند. مذاکره‌کنندگان آمریکایی در آن زمان این اختلافات را کنار گذاشتند تا دستیابی به یک توافق هسته‌ای با ایران ممکن شود. اما نادیده گرفتن دستاورد برجام از سوی ترامپ امری نادرست بود چراکه او توافق با ایران را به دلایلی مورد حمله قرار داد که تنها حل موضوع هسته‌ای در آن بررسی‌شده بود. بااین‌حال دیپلماسی ایران در جریان مذاکرات چند سیگنال مثبت را از خود نشان داد که با آنچه جامعه جهانی از این کشور در زمان ریاست جمهوری احمدی‌نژاد به خاطر داشت متفاوت بود. سیگنال هایی که حال می تواند در حل برخی بحران های منطقه ای از آن بهره گرفته شود.

بازی چندگانه بازیکنان خارجی در زمین سوریه

اما برای پاسخ به چرایی این موضوع که چرا یمن می تواند معادلات آمریکا و ایران را وارد دوره جدیدی بکند و کشوری چون سوریه که آنجا هم بحران منطقه ای دیگری را شاهد هستیم به حاشیه رفته است، باید کمی عقب تر برویم. فارین پالیسی به مذاکرات سال 2012 در مورد سوریه اشاره کرده و آورده است«آن مذاکرات علاوه بر ایران تنها دولت بشار اسد را شامل می‌شد اما اکنون وضعیت دگرگون‌شده است. با توجه به حمایت‌های نظامی روسیه از بشار اسد برای پیروزی بر تروریست‌ها و نیز حمایت‌های دیپلماتیک برای توافق با ایران و ترکیه در راستای کاهش تنش ها، امروز بازیگران متعددی برای مذاکره در سوریه حضور دارند. در چنین شرایطی جنگ و بحران یمن می‌تواند نقطه آغازی برای مذاکره میان تهران و واشنگتن باشد چراکه ایران قادر است به تنهایی نقش بسیار سازنده‌ای را در یمن ایفا کند.»

اما یک سر گمانه و تحلیل های اشاره شده در فارین پالیسی را باید در سخنان مقام ارشد وزارتخارجه ایران جستجو کرد، خردادماه سال جاری بود که عباس عراقچی، معاون وزارت امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی خاطرنشان کرد:« فقط در یک مورد آن‌هم در مورد یمن تصمیم گرفته شد که با چهار کشور اروپایی گفت‌وگوهایی انجام شود که این هم به دلایل انسانی و مشکلات و رنج‌هایی بود که مردم یمن تحمل می‌کنند.» پروسه گفتگو بین ایران و اروپایی ها حال از نگاه تحلیلگران سیاسی و بین المللی می تواند در ابعادی دیگر بین ایران و آمریکا و حتی مثلث ایران - آمریکا - عربستان دنبال شود

مثلث مذاکره آمریکا - ایران - عربستان شکل خواهد گرفت؟

از دید تحلیلگران و مفسران منطقه تمایل ایران برای گفت‌وگو در راستای خاتمه دادن به جنگ یمن می‌تواند دو دلیل عمده داشته باشد. نخست آنکه اکنون عمق استراتژیک ایران، در سوریه قرار دارد چراکه حفظ سوریه از منظر ژئوپلیتیکی دارای اهمیت بیشتری برای ایران نسبت به یمن است. سوریه به دلیل هم‌مرز بودن با اسرائیل و لبنان، که نیروهای حزب‌الله در آن مستقر هستند می‌تواند اهرم چانه‌زنی و قدرت مانور سیاسی را در اختیار ایران قرار دهد. ضمن اینکه حضور نیروهای ایرانی در سوریه با توجه به تهدیدی که برای اسرائیل بشمار می‌آیند به بهترین نحو منافع ملی ایران را تأمین خواهد کرد. از سوی دیگر ایران به‌واسطه حضور چندساله خود در سوریه و هزینه‌هایی که برای مبارزه با تروریست‌ها انجام داده است تلاش می‌کند تا درروند بازسازی سوریه پس از جنگ نیز نقش خود را ایفا کند. از همین رو ورود به بحث مذاکره برای حل بحران سوریه برای ایران با خط قرمزهای زیادی همراه خواهد بود برخلاف یمن که ایران با دست بازتر و خط قرمزهای کمتری می تواند به آن ورود کند.

اما دلیل دیگری که موجب می‌شود تا ایران در مذاکره در مورد یمن نسبت به سوریه انعطاف بیشتری به خرج دهد آن است که تهران دارای روابط دیرینه‌ای با حوثی‌ها نیست. درحالی‌که این اتحاد میان ایران و سوریه از جنس استراتژیک بوده و به دوران حافظ اسد بازمی‌گردد. اصلی‌ترین عامل نزدیکی ایرانی‌ها به حوثی‌های یمن همان مخالفت باسیاست‌های آل سعود است.

خبرگزاری کنگره آمریکا «هیل» دراین‌باره می‌نویسد: بنابر دلایلی مانند اولویت مهم‌تر ایران در سوریه، عراق و لبنان ایران اقدامات چندانی در حمایت از حوثی‌ها انجام نداده است. اکنون اما حوثی‌ها که از کمترین حمایت‌های بین‌المللی برخوردار هستند در تلاش هستند تا همکاری خود با ایران و حزب‌الله را افزایش دهند.

یمن بستر جدید مذاکره ایران و آمریکا

ایران در طی 40 سال اخیر همواره مورد تحریم‌های مختلفی قرار داشته است بااین‌حال این فشارها موجب تغییر رفتار ایران در جهت دلخواه آمریکا نشده است. اکنون دولت ترامپ دو گزینه جنگ با دیپلماسی را برای مواجه با ایران پیش روی خود می‌بیند و ازآنجایی‌که اغلب مقامات ترامپ به استثنا بولتون معتقدند که گزینه جنگ بسیار پرخطر و هزینه‌بر است تنها گزینه روی میز دیپلماسی خواهد بود.

در چنین شرایطی برخی تحلیلگران براین اعتقادند که یمن می‌تواند از بسترهای اصلی آغاز دیپلماسی میان تهران و واشنگتن باشد. ایران می‌تواند با توجه به نفوذ سیاسی و دینی که بر حوثی‌ها دارد نقش بسیار مهمی را در خاتمه دادن به جنگ یمن ایفا کند. با کمک خواستن از ایران برای خاتمه جنگ در یمن هم ترامپ برنامه خود در حل یک بحران منطقه‌ای را پیش می برد هم ایران مجال را می یابد تا نقش مثبتی در پایان جنگ ویرانگر یمن داشته باشد.

از سوی دیگر اگر این سناریو با کمک ایران عملی شود فضای خصومتی که اکنون میان تهران با واشنگتن و ریاض ایجادشده احتمالا فروکش می‌کند و این سه کشور می‌توانند در مورد موضوعات منطقه‌ای که اکنون موجب ایجاد تنش در خاورمیانه شده گفت‌وگو کنند.

منبع: خبر فوری

42