راز محبوبیت طالقانی پس از 44 سال چیست؟

کمتر کسی را پیدا می‌کنید که چون آیت‌الله طالقانی ۴۴ سال از رحلت او گذشته باشد اما همچنان در قامت ابوذر زمانه به‌عنوان فریادگر آزادی و اتحاد و همدلی و به عنوان یک روحانی روشنفکر، متعهد، شجاع و مبارز در صدر گروه‎ها و جریانات سیاسی و در مقام یک تئوریسین مذهبی و تأثیرگذار در دورۀ معاصر ایران، با شخصیتی مستقل و کاملاً مردمی،  در کانون توجهات سیاسی و مردمی اعم از موافق و مخالف قرار داشته باشد.

 این خود نشانه ‎ای از نقش بی‌بدیل و اثرگذار او در نهضت و پیروزی انقلاب به‌شمار می‌آید.

سبک زندگی و آثار و اندیشه های طالقانی نشان می‎دهد که او در چه شرایط سختی و با تحمل چه مشقاتی توانست دِیِن خود را نسبت به مردم، اسلام و جامعه ادا کند و همچنین نحوۀ مقابلۀ او با مشکلات سیاسی ـ اجتماعی زمانه و نیز قدرت مقاومتش در برابر آن ناملایمات می‎تواند درسی آموزنده و سرشار از امید برای نسل‎های امروز و فردا و رهبران این نسل‎ها باشد.

نه تنها ورود آی‎ت الله طالقانی به عرصۀ سیاست و مبارزه، نویدبخش و امیدوار کننده بود که اقدام او و یاران همراهش، آقایان مهندس بازرگان و یدالله سحابی در تأسیس نهضت آزادی ایران در سال 1340 و ورود این جریان مذهبی در عرصۀ سیاست نور امیدی در دل همۀ آزادی خواهان از هر دو طیف مصدقی ها و مذهبی ها افکند و انگیزۀ شخصیت‎های برجسته ای مثل  دکتر علی شریعتی و برخی روحانیون را برای ورود به عرصۀ سیاسی قوی‎تر کرد.

هر چند در دهۀ چهل، چراغ جنبش‎های آزادی‎بخش در قاره های آمریکای لاتین و آفریقا و برخی کشورهای جهان سومی آن روز شعله ور شده بود و جهان شاهد مبارزات و پیروزی انقلابیون کوبا و الجزایر بود و هر چند تحولات داخلی جامعه ایران در آن دوره، بسیاری را بر سر شوق آورده بود، اما کشمکش‎های جناحی و سلایق درون کشور که با درگیری ها و جاه طلبی‎های کودکانۀ برخی افراد و جناح ها همراه بود، بارقه های امید را به یأس و ناامیدی مبدل می‎کرد. 

در این میان نقش محوری و اتحادآفرین و جامع آیت الله طالقانی در آن دوران و بعدها با پیوستن به نهضت و رهبری حضرت امام در سال 1342، بسیار کارساز و امیدبخش بود و هر فردی را برای تغییر و دگرگونی وضعیت جامعۀ خود به فکر وا می‎داشت. 

طالقانی سودای تغییرات بنیانی و اعتلای مبارزه و اعتلای مکتب و مذهب را در سر داشت و از این منظر به همراهان و مبارزان با سلایق گوناگون و در طیف‎های مختلف نگاه می‎کرد و به همین خاطر همۀ ظرفیت ها را به کار می گرفت و همه سلایق و روش ها را در خود هضم و حمل می کرد.

شکل گیری نهضت آزادی در ایران و تشکیل شعبات دانشجویی آن در خارج از کشور، نشان از انگیزه ها، اهداف و آرمان‎های بلند طالقانی و مؤسسان نهضت دارد که بر پایه مبانی و اعتقادات مذهبی خویش، پا به صحنۀ مبارزات سیاسی گذارده بودند و علاوه بر بُعد استقلال‌خواهی و ملیت‌گرایی (که از این جنبه با نیروهای ملی در دوران ملی شدن صنعت نفت همسو و همگام بودند) بر انگیزه ها و مبانی مذهبی ـ اعتقادی خویش نیز تأکید داشتند و آن را به مثابۀ عنصری پایه ای در تکوین هویت فردی ـ اجتماعی و مبارزاتی در کنار عنصر ملیت قرار می‎دادند.

اگرچه بنیان‌گذاران نهضت آزادی، مخصوصا مهندس بازرگان در التزام عملی به اسلام و احکام شرعی الگو و نمونه بودند، اما حضور آیت الله طالقانی در این جمع و اهتمام فوق‌العاده او هم به وجه ملی و هم به وجه مذهبی در هویت بخشی به روند مبارزات سیاسی و تأکید مدام وی بر این مشی و ایجاد تشکل و سازمان‌دهی فعالیت‎ها، باعث کم شدن تأثیرات پیچیده شرایط و ترکیب تضادهای اجتماعی و سیاسی داخلی و ترفندها و سیاست‎های پیچیدۀ استعماری و امپریالیستی بر روند حرکت نهضت شده بود.

نهضت آزادی ایران که در 27 اردیبهشت سال 1340 تشکیل شده بود، بعد از قیام 15 خرداد 1342 و آغاز حرکت نهضت امام خمینی به مرحلۀ متکامل‎تری قدم می‎گذارد؛ چرا که قیام خونین 15 خرداد 1342 تأثیر زیادی بر هواداران و رهبران نهضت آزادی در ایران و خارج از ایران گذاشت.

با آن‌که قیام 15 خرداد با سرکوبی خونین پایان پذیرفت، اما دستاوردهای آن از جمله آگاهی و بیدار شدن مردم و ضرورت توجه و تمرکز همۀ گروه‎های مبارز در یک رهبر واحد و رهبر متمرکز و شایسته نظیر امام خمینی(ره) تأثیر سرنوشت سازی در تاریخ نهضت مردم ایران به جا نهاد و مردم و پیش‌گامان مبارزه، از جمله آیت الله طالقانی را امیدوار و خوشحال نمود.

آیت الله طالقانی به همراه مردمی که شجاعانه به قیام برخاسته بودند و سینه خود را در برابر گلوله های رژیم کودتا و استبداد سپر کرده بودند، در کنار امام قرار می‎گیرد و با تحمل سخت‎ترین شکنجه ها، زندان‎ها، تبعیدها و با تحمل تلخ‎ترین روزها به یک اسطورۀ محبوب و یک مبارز نستوه تبدیل می‎شود و نام و راه او با نام و راه نهضت گره می‎خورد.