10نکته درباره نخستین انتخابات ریاست جمهوری ایران/ انتخاباتی که بدون شورای نگهبان و روحانیون برگزار شد/ بنی صدر چگونه رقبایش را شکست داد؟

به گزارش خبر فوری، نخستین انتخابات ریاست جمهوری تاریخ ایران در روز 5 بهمن سال 1358 برگزار شد. در این انتخابات ابوالحسن بنی صدر پیروز شد و به عنوان نخستین رئیس جهور ایران سوگند خورد.

انتخابات بهمن 58 از جهات مختلف متفاوت از انتخابات های بعدی بود. در این انتخابات اتفاقات جالبی رخ داد. در این گزارش قصد داریم به برخی نکات مهم در رابطه با انتخابات اول ریاست جمهوری اشاره نماییم.

1. انتخاباتی بدون شورای نگهبان

در انتخابات بهمن 58 هنوز شورای نگهبان تشکیل نشده بود. به همین دلیل، حدود 100 نامزد انتخاباتی کاندیدا شدند. با این حال، کشور و صدا و سیما بودجه و توان پوشش تبلیغات این همه نامزد را نداشت. به همین دلیل، یک کمیته نظارت بر انتخابات تشکیل شد و از میان حدود 100 نامزد چند نفر را که شهرت و سابقه سیاسی بیشتری داشتند، برگزید تا در صدا و سیما تبلیغات کنند. در میان نامزدهای انتخاب شده، ابوالحسن بنی صدر، احمد مدنی، حسن حبیبی، داریوش فروهر، حسن آیت، صادق طباطبایی و کاظم سامی حضور داشتند.

2. ماجرای نامزد شدن مسعود رجوی

مسعود رجوی، رهبر سازمان مجاهدین خلق یکی از افرادی بود که در انتخابات ریاست جمهوری سال 58 نامزد شد. در آن زمان شورای نگهبانی وجود نداشت که او را رد یا تایید صلاحیت کند. با این حال، مشی مسلحانه و مخالفتش با قانون اساسی کشور باعث شد به زودی از نامزدی انصراف دهد. به محض نامزد شدن رجوی، امام خمینی (ره) پیامی صادر کرد، مبنی بر صلاحیت نداشتن کسانی که به «به قانون اساسی رأی مثبت نداده‌اند». رجوی نیز ناچار شد از انتخابات کناره‌گیری کند.

3. آشفتگی در حزب جمهوری اسلامی

حزب جمهوری اسلامی تنها حزب رسمی کشور در سال 58 بود. این حزب قدرت بسیار زیادی داشت و اکثریت مجلس اول را هم به دست گرفت. با این حال، عملکرد این حزب در انتخابات ریاست جمهوری 58 خوب نبود. حزب جمهوری اسلامی در ابتدا روی جلال الدین فارسی به توافق رسید. هنوز مدت زیادی از نامزدی فارسی نگذشته بود که شیخ علی تهرانی، از روحانیون سمپات مجاهدین، مدعی شد که فارسی اصالت افغانستانی دارد و نمی تواند در انتخابات نامزد شود. این مساله به سرعت در جراید پخش شد و خبرش به گوش امام (ره) هم رسید. امام دستور داد که به نص صریح قانون عمل شود و از آنجا که قانون ایرانی الاصل بودن رئیس جمهور را مورد تاکید قرار می داد، فارسی از انتخابات انصراف داد. بعد از انصراف فارسی، حزب جمهوری اسلامی دچار تشتت شد. گروهی از اعضاء برجسته حزب از بنی صدر حمایت کردند اما خود حزب  از حسن حبیبی حمایت نمود. در نتیجه، حزب جمهوری اسلامی نتوانست در انتخابات ریاست جمهوری 58 پیروز شود و آراء آن پخش شد.

4. پیروزی فرد بر حزب

انتخابات ریاست جمهوری سال 58 نشان داد که حزب جایگاه زیادی در انتخابات ندارد. پیروز این انتخابات یعنی بنی صدر به صورت مستقل وارد گود انتخابات شد و توانست حدود 11 میلیون رای کسب کند. این در حالی است که افرادی حزبی و سیاسی مشهور، هیچکدام نتوانستند آراء کافی به دست آورند. حسن حبیبی (از حزب جمهوری اسلامی) حدود 700 هزار، داریوش فروهر (حزب ملت ایران) حدود 133 هزار و کاظم سامی (حزب جاما) حدود 90 هزار رای کسب کردند.

5. پدیده انتخابات 58

بدون شک دریادار احمد مدنی پدیده انتخابات 1358 بود. در میان دو جین نامزد حزبی مشهور، مدنی نظامی توانست بیش از 2 میلیون و دویست هزار رای به دست آورده و نفر دوم شود. این در حالی است که در آن زمان ارتشی ها مورد ظن و اتهام برخی انقلابیون بودند. با این حال، مدنی با تکیه بر شعارهای ملی گرایانه و دوری از ایدئولوژی های چپ گرایانه مرسوم آن روز توانست رای بخشی از مخالفان بنی صدر و قطب زاده و سامی و ... را به دست آورده و پدیده انتخابات سال 58 شود.

6. شعارها انتخاباتی

شعارهای انتخاباتی سال 58 بیشتر رنگ و بوی ایدئولوژیک داشتند. گروهی مانند سامی چپ گرا از به هم خوردن نظام شرق و غرب عالم سخن می گفتند. سامی مدعی بود عالم شرق و غرب وجود ندارد و بهتر است از عبارت عالم شمال (ثروتمندان) و عالم جنوب (مستضعفان) استفاده کرد. او معتقد بود دولتش در قلب جنوب قرار گرفته و حامی مستضعفان خواهد بود. همچنین، ابوالحسن بنی صدر با تئوری «اقتصاد توحیدی» خود و ارتباط الهیات اسلامی و اقتصاد سوسیالیستی و دادن وعده برابری مطلق همه شهروندان جامعه توانست طرفداران زیادی جذب کند.

7. بنی صدر چگونه پیروز شد؟

به جز شهرت شعار «اقتصاد توحیدی»، مشی سیاسی بنی صدر و تغییر شرایط سیاسی کشور نیز در پیروزی او تاثیر گذار بود. بنی صدر یک سخنور قهار بود. او در پاریس توانسته بود به حلقه امام (ره) نزدیک شود و خود را سخنگوی ایشان معرفی کند. بعد از بازگشت به ایران، توانست به بیت امام نزدیک شود و همزمان، از طریق مناظره با چپ های مشهور، سخنرانی در دانشگاه تهران و چاپ کتاب و مقاله، خود را به عنوان روشنفکر و ایدئولوگ جمهوری اسلامی و پدر اقتصاد اسلامی معرفی کند. همچنین، او بلافاصله بعد از حضور در بیت امام (ره) اعلام کاندیداتوری کرد و این باعث شد در جامعه چنین گمانی ایجاد شود که بنی صدر مورد تایید امام (ره) است. بنی صدر نیز به این گمان شاخ و برگ داد. او در شعارهایش خود را حامی امام خمینی (ره) معرفی می کرد. به همین دلیل، خیلی زود توانست محبوب شود. همچنین، انصراف فارسی و تردید حزب جمهوری اسلامی، شکست سنگین افرادی مانند صادق قطب زاده در جذب آراء عمومی، افشاگری دانشجویان مسلمان پیرو خط امام علیه دریادار مدنی و تحریم انتخابات توسط برخی چپ ها و برخی از طرفداران دولت موقت باعث شدند بنی صدر پیروز انتخابات سال 58 شده و حدود 11 میلیون رای به دست آورد.

8. سرنوشت تلخ نامزدهای انتخاباتی

هیچکدام از کاندیداهای اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری زنده نیستند و همه چهره در نقاب خاک کشیده اند. سه نفر از این نامزدها با مرگ طبیعی از دنیا نرفتند.  یکی صادق قطب زاده است که تنها سه سال بعد به اتهام مشارکت در طرح کودتا با حمایت آیت الله سید کاظم شریعتمداری و با حکم محمد محمدی ری شهری اعدام شد. دیگری کاظم سامی است که در مطب روان پزشکی خود در تهران و در اول آذر 1367 با ضربات کارد به قتل رسید و سومی داریوش فروهر است که درست 10 سال بعد از دکتر سامی همراه همسرش - پروانه فروهر-  در خانه شان در خیابان هدایت تهران با ضربات متعدد کارد کشته شدند.

9. عدم حضور روحانیون در انتخابات

یکی از ویژگی های مهم و منحصر به فرد انتخابات ریاست جمهوری سال 58، عدم نامزدی روحانیون در آن بود. امام خمینی (ره) روحانیون را از کاندیداتوری منع کردند. این مساله باعث شد مهم ترین چهره حزب جمهوری اسلامی یعنی آیت الله بهشتی نامزد نشود. این اتفاق تاثیر زیادی در پیروزی بنی صدر و عقب ماندن حزب جمهوری اسلامی داشت.

10. نتیجه انتخابات

پس از برگزاری نخستین انتخابات ریاست‌جمهوری با مشارکت ۶۷.۴۲ درصدی، ابوالحسن بنی‌صدر با ۱۰ میلیون و ۷۰۹ هزار و ۳۳۰ رای، ۷۵.۶ درصد آرا را به خود اختصاص داد و عنوان نخستین رئیس‌جمهوری تاریخ ایران را دریافت کرد. احمد مدنی که در دوره‌ای وزیر دفاع دولت موقت بود با ۲ میلیون و ۲۲۴ هزار و ۵۵۴ رای، ۱۵.۷۱ درصد آرا را از آن خود کرد، حسن حبیبی با ۶۷۴ هزار و ۸۵۹ رای، توانست ۳.۳۵ درصد آرا را کسب کند، داریوش فروهر با ۱۳۳ هزار و ۴۷۸ رای و ۰.۹۴ درصد آرا، در رتبه چهارم ایستاد، صادق طباطبایی با ۱۱۴ هزار و ۷۷۶ رای و ۰.۸۱ درصد آرا پنجمین نفر شد و کاظم سامی نیز با ۸۹ هزار و ۲۷۰ رای که ۰.۶۳ درصد آرا را تشکیل می‌داد به رتبه ششم دست یافت.