تصاویری کمتر دیده شده از آیت‌الله خامنه‌ای زمانی که هنوز به رهبری انتخاب نشده بودند
افزایش جمعیت کشور و برتری طب پیشگیری بر طب درمان از یک سو، و گسترش فعالیت‌های تولیدی تحقیقاتی از سوی دیگر، مسئولان وقت وزارت بهداشت و انستیتو پاستور ایران را بر آن داشت تا در سال ۱۳۴۹ زمینی به وسعت ۱۸ هکتار را در کیلومتر ۲۵ بزرگراه تهران کرج، برای تاسیس مرکز تولیدی تحقیقاتی در نظر بگیرند.
«پیشرفت نباید متوقّف بشود؛ قانع نباید بشویم. یک روزی مثلاً فرض بفرمایید مِن‌باب‌مثال در مورد دقّتِ موشک، یک چیزی را، یک حدّی را برای خودمان در نظر گرفتیم، حالا احساس میکنیم این حد کافی نیست؛ کافی نیست! باید جلوتر برویم، باید جلوتر برویم!» ۱۴۰۳/۱۱/۲۴
این سخنان را حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیست‌و چهارم بهمن‌ماه ۱۴۰۳ در دیدار دانشمندان، متخصصان و مسئولان صنعت دفاعی کشور بیان کرده‌اند. ۲۸ اسفند ۱۳۶۷ سالروز بازدید رهبر انقلاب از انستیتو پاستور ایران است. در سالروز این رخداد، با توجه به سخنان بهمن‌ماه امسال رهبر انقلاب درباره مسئله پیشرفت و همچنین تأکید همیشگی ایشان بر اهمیت اطلاع نسل جوان از وقایع تاریخ معاصر کشور، «درس و عبرت»؛ بخش «تاریخ» رسانه KHAMENEI.IR در گزارشی اجمالی به بررسی نقش و عملکرد انستیتو پاستور ایران و حمایت‌های رهبر انقلاب از این مجموعه در ادوار مختلف می‌پردازد.
نیازمندان به دارو
در سال‌های پس از جنگ تحمیلی، خاک کشور هنوز بوی باروت و ویرانی می‌داد. بازسازی بسیاری از زیرساخت‌های کشور شروع شده بود، نظام بهداشت و درمان نیز با چالش‌های جدی مواجه بود. بیمارستان‌ها پر از بیماران و نیازمندان به درمان بودند. خصوصا بعد از عملیات‌های شیمیایی عراق علیه ایران که کمبود دارو و واکسن، سایه‌ای سنگین بر سر سلامت جامعه انداخته بود. نیاز به داروهای خاص بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شد.
پشتوانه دارویی کشور
در این شرایط بحرانی، انستیتو پاستور ایران به عنوان یکی از نهادهای معتبر علمی و تحقیقاتی، نقش کلیدی در تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی کشور داشت. با توجه به شیوع بیماری‌های عفونی و نیاز فوری به واکسیناسیون قسمت زیادی از جمعیت کشور، توجه ویژه‌ای به توان علمی و پژوهشی آن شد. نقش آیت‌الله خامنه‌ای در این توجه را نمی‌توان نادیده گرفت، حمایت‌های ایشان مسیر فعالیت‌های انستیتو را هموارتر کرد.
آزمایشگاه‌ها شبانه‌روز در حال فعالیت بودند و محققان به دنبال پاسخ‌های علمی برای حلِ مشکلات درمانی مردم بودند. حمایت‌ها سبب شد تا علم و عمل دست در دست هم گذاشته و سلامت جامعه را احیاء کنند. در ادامه این مسیر پیشرفت، علاوه بر تقویت زیرساخت‌های درمان، اعتماد عمومی نیز نسبت به خدمات بهداشتی افزایش پیدا کرد. بی‌شک، این اراده و همت ملت ایران نه تنها سطح علمی و فناوری کشور را ارتقاء داد، بلکه مسبب دستیابی به خودکفایی و استقلال در عرصه سلامت مردم کشور شد.
تلاش برای پیشرفت علم
در دیدار آیت‌الله خامنه‌ای (رئیس جمهور وقت) با هیئت علمی و کارکنان انستیتو پاستور ایران در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۲، ایشان با اشاره به توطئه‌های فراوان علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، گفتند: «دشمنان انقلاب خیلی سعی نموده‌اند تا انقلاب را در چشم مردم جهان زشت جلوه دهند، ولی ملت ما با تلاش فراوان توانسته‌اند این تلاش رذیلانه دشمنان را با جدیت سرکوب نمایند. یکی از مهم‌ترین مقابله مردم با دشمنان انقلاب، تلاش علمی آن‌ها است. علیرغم تمام تبلیغاتی که دشمنان و ضد انقلاب روا داشته‌اند، ما هرگز راهمان را با این تبلیغات جهانی تغییر نخواهیم داد.»
ایشان با توجه به ضرورت توجه به بصیرت و حرکت آگاهانه در مسیر علمی افزودند: «ما متوجهیم که همه این تبلیغات سرچشمه‌اش از سوی صهیونیست‌ها، آمریکائی‌ها و دولت‌های امپریالیستی بزرگ عالم است. چون انقلاب ما یک انقلاب الهی و اسلامی است، حق با ما است که به دنبال علم و تحقیق و نوآوری محصولات تازه علمی باشیم.»
ایشان در بخش دیگری از آن دیدار به اهمیت انستیتو پاستور اشاره داشتند: «انستیتو پاستور نیز یک مرکز تحقیقاتی قابل توجه و مهم است. شما با همه جوشش و تلاش خود بایستی این موسسه تحقیقاتی را گسترش دهید و ارتباطات خود را با مراکز پژوهشی عالم برقرار کنید و کار علمی و تحقیقاتی را کیفیت دهید.»
افتتاح مرکز تولیدی تحقیقاتی
افزایش جمعیت کشور و برتری طب پیشگیری بر طب درمان از یک سو، و گسترش فعالیت‌های تولیدی تحقیقاتی از سوی دیگر، مسئولان وقت وزارت بهداشت و انستیتو پاستور ایران را بر آن داشت تا در سال ۱۳۴۹ زمینی به وسعت ۱۸ هکتار را در کیلومتر ۲۵ بزرگراه تهران کرج، برای تاسیس مرکز تولیدی تحقیقاتی در نظر بگیرند. به دلایل مختلف انجام این امر به تاخیر افتاد تا در سال۱۳۶۷ پس از تکمیل ۴ واحد ساختمانی و تاسیسات و به همت ریاست وقت انستیتو، آقای دکتر احمد میلانی‌نیا این مجتمع آماده بهره برداری شد و در ۲۷ اسفند ماه همان سال توسط حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افتتاح و فعالیت خود را آغاز نمود.
این مجتمع در فضایی مناسب، در زمینه تولید فرآورده‌های بیولوژیک، محلول‌های تزریقی و پرورش حیوانات آزمایشگاهی فعالیت دارد. تولید، تحقیق و آموزش در این مجتمع، جملگی در راستای رفع نیازهای بهداشتی کشور و جلوگیری از واردات فرآورده‌های یاد شده می‌باشد. بخش‌های مختلف تولیدی تحقیقاتی مجتمع شامل بخش‌های ب‌ث‌ژ، فرآورده‌های نوترکیب، تهیه محلول‌های تزریقی، تولید آنتی‌ژن، واکسن‌های ویروسی، علوم حیوانات آزمایشگاهی، کنترل کیفیت و تضمین کیفیت، درکنار قسمت‌ها و واحدهای پشتیبانی و اداری مشغول به فعالیت می‌باشند.
افتتاح این مجتمع به عنوان یکی از پروژه‌های کلیدی در راستای خودکفایی کشور در تولید واکسن و داروهای بیولوژیک و همچنین به عنوان نمادی از پیشرفت‌های علمی و فناوری ایران در دوران پس از جنگ تحمیلی شناخته می‌شود و هدف آن تأمین نیازهای داخلی و کاهش وابستگی به واردات بود.
واکسیناسیون فلج اطفال
در سال‌های پس از جنگ تحمیلی در حالی که ایران به دنبال جبران خسارت‌های ناشی از جنگ بود، بیماری فلج اطفال به عنوان یکی از تهدیدات جدی سلامت عمومی در کشور شناخته شد. این بیماری مسری که به دلیل ویروس فلج اطفال ایجاد می‌شود، می‌تواند به فلج دائمی و حتی مرگ منجر شود. با این حال، تلاش‌های گسترده برای واکسیناسیون همگانی، امیدهای جدیدی را برای کنترل این بیماری به همراه داشته است. در دهه ۷۰ برنامه واکسیناسیون فلج اطفال در ایران آغاز شد و با همکاری سازمان بهداشت جهانی، دولت و نهادهای غیر دولتی، میلیون‌ها کودک زیر پنج سال تحت پوشش این برنامه قرار گرفتند. این تلاش‌ها باعث کاهش چشمگیر موارد ابتلا به این بیماری شد و ایران به یکی از کشورهای پیشرو در کنترل فلج اطفال تبدیل گردید.
خودکفایی کشور در تولید واکسن
رهبر انقلاب در چندین مورد به اهمیت ساخت و تولید واکسن در ایران و لزوم خودکفایی کشور در این زمینه اشاره کرده‌اند. برخی از بیانات ایشان در این خصوص به شرح زیر است:
خودکفایی در تولید واکسن: رهبر انقلاب همواره بر ضرورت خودکفایی کشور در تولید واکسن تأکید کرده‌اند. ایشان بر این باورند که ایران باید بتواند واکسن‌های مورد نیاز خود را تولید کند، به توانمندی‌های داخلی تکیه کند و به این ترتیب از وابستگی به دیگر کشورها کاسته شود.
توجه به علم و فناوری: ایشان به اهمیت پیشرفت‌های علمی و فناوری در زمینه بهداشت و درمان اشاره کرده و بر لزوم سرمایه‌گذاری در این حوزه تأکید دارند. همچنین معتقدند که باید از ظرفیت‌های علمی داخل کشور بهره‌برداری شود.
پشتیبانی از محققان: ایشان همواره از تلاش‌های محققان و دانشمندان ایرانی در زمینه تولید واکسن و دارو تقدیر کرده‌اند و بر لزوم حمایت از این قشر تأکید دارند.
ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی: رهبر انقلاب با اشاره به نگرانی‌های امنیتی و عدم اعتماد به واکسن‌های تولید شده در آمریکا و انگلیس، واردات این واکسن‌ها را ممنوع اعلام کردند. ایشان تأکید کردند که این کشورها به دنبال آسیب زدن به ملت ایران هستند و به همین دلیل بهتر است که از واکسن‌های داخلی یا واکسن‌های کشورهای دیگر استفاده شود.
تولید واکسن کرونا: در دوران شیوع بیماری کرونا، ایشان به تولید واکسن ایرانی کرونا اشاره کردند و بر ضرورت تسریع در فرآیند تحقیق و تولید این واکسن تأکید کردند. همچنین از نهادهای مربوطه خواستند که حمایت‌های لازم را برای تحقق این هدف فراهم کنند.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی: رهبر انقلاب به تبعات اجتماعی و اقتصادی ناشی از بیماری‌ها اشاره کرده و بر اهمیت واکسیناسیون عمومی و پیشگیری از شیوع بیماری‌ها تأکید کردند.
حمایت از جانبازان: در سال‌های اخیر، به ویژه در دوران شیوع بیماری‌های مختلف، موضوع تأمین دارو و واکسن برای جانبازان شیمیایی و به‌ویژه افرادی که تحت تأثیر عوارض ناشی از جنگ قرار دارند، مورد توجه قرار گرفته است. رهبر انقلاب در چندین مورد بر لزوم حمایت از جانبازان و تأمین نیازهای پزشکی و دارویی آن‌ها تأکید کرده‌اند.
این بیانات نشان‌دهنده توجه ویژه ایشان به مقوله سلامت عمومی و اهمیت تولید داخلی واکسن‌ها در راستای تأمین نیازهای بهداشتی کشور است.
دستاوردهای ایران در ساخت واکسن
در دل بحران جهانی ناشی از شیوع ویروس کرونا، کشورهای مختلف به دنبال راه‌حل‌هایی برای مقابله با این بحران بهداشتی بودند. ایران به عنوان یک کشور با تاریخچه‌ای غنی در علم و فناوری، تصمیم به اقداماتی جدی و مؤثر گرفت. همه‌چیز از آنجا آغاز شد که رهبر انقلاب با درک عمیق از نیاز کشور به واکسن، دست به کار شدند. ایشان در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ با تأکید بر ضرورت تسریع در فرآیند تولید واکسن، از دولت و نهادهای علمی خواستند تا تمام توان خود را برای ساخت واکسن به کار گیرند. این فرمان، نقطه عطفی در تاریخ سلامت کشور به شمار می‌رفت.
با این حمایت‌ها، شرکت‌های دارویی و پژوهشگران ایرانی به فعالیت‌های خود ادامه دادند و پروژه‌های مختلفی برای تولید واکسن آغاز شد. در این میان، دو نمونه موفق در کانون توجه قرار گرفتند: واکسن برکت و واکسن پاستو کووک. واکسن برکت، که توسط شرکت دارویی برکت طراحی و تولید شده بود، پس از انجام آزمایش‌های بالینی موفق، مجوز استفاده اضطراری را دریافت کرد. همچنین، واکسن پاستو کووک نیز با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف آزمایش‌های بالینی، به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی واکسیناسیون در کشور معرفی شد.
اما آنچه که واقعاً شگفت‌انگیز بود، بازدهی تولید واکسن‌ها بود. در حالی که کشورهای دیگر نظیر چین و هند به ترتیب ۳۰۰ دُز و ۱۸۰۰ دُز واکسن به ازای هر لیتر تولید می‌کردند، دانشمندان جوان ایرانی با همت و عزم جهادی خود موفق شدند این بازدهی را به ۳۵۰۰ دُز در هر لیتر برسانند. این موفقیت نه تنها نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی ایران بود، بلکه امید را در دل مردم زنده کرد. در کنار این دستاوردها، دو خط تولید پیشرفته صنعتی برای واکسن کوو ایران برکت در مدت کمتر از ۶ ماه و با عبور از موانع متعدد بین‌المللی و تحریمی راه‌اندازی شد. این خطوط تولید قادر بودند مجموعاً بیش از ۲۵ میلیون دُز در ماه و ۳۰۰ میلیون دُز در سال تولید کنند؛ و تا پایان شهریور ماه ۱۴۰۰، بیش از ۵۰ میلیون دُز واکسن تولید شده بود.
تولید داخلی واکسن کرونا نه تنها به تأمین نیازهای داخلی کمک کرد، بلکه اعتماد به نفس ملی را افزایش داد و دانش فنی کشور را در زمینه بیوتکنولوژی ارتقاء بخشید. این تلاش‌ها نمایانگر عزم و اراده ملت ایران برای مقابله با چالش‌های جهانی و تحقق خودکفایی در حوزه بهداشت و درمان بود.
ایران رتبه اول منطقه در تولید واکسن
ایران به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در تولید واکسن، موفق شد به فناوری‌های نوین و ساخت انواع واکسن‌ها دست یابد و بر اساس گزارش‌های بین‌المللی، در میان ۱۰ کشور برتر جهان در تولید واکسن‌های انسانی و دامپزشکی قرار گیرد. سازمان بهداشت جهانی نیز ایران را به عنوان رتبه اول منطقه در تولید واکسن معرفی کرده است. محققان ایرانی با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، پیشرفت‌های قابل توجهی در زمینه واکسن‌سازی داشته‌اند و علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، به برخی کشورها نیز واکسن صادر کرده‌اند و در تلاش است تا نقش خود را در بازار جهانی واکسن تقویت کند.
صادرات واکسن کرونا
با افزایش تولید و تأمین نیاز داخلی، ایران به فکر صادرات واکسن کرونا افتاد. مذاکرات با کشورهای مختلف آغاز شد و توافق‌هایی برای ارسال محموله‌های واکسن به کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر حاصل گردید. این اقدام نه تنها به تقویت دیپلماسی سلامت کمک کرد، بلکه موجب افزایش اعتبار علمی و فناوری ایران در عرصه بین‌المللی شد. صادرات واکسن کرونا از ایران به کشورهای مختلف به تدریج از سال ۱۴۰۱ آغاز شد. حدود ۴ میلیون دُز واکسن به کشورهایی مثل عراق، سوریه، لبنان، افغانستان و کشورهای آفریقایی صادر شد.
در سال‌های اخیر، کشورمان در زمینه تولید واکسن‌های COVID-۱۹ گام‌های بلندی برداشته و پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. همکاری با کشورهای دیگر و سازمان‌های بین‌المللی برای تبادل دانش و فناوری، دستاوردهای قابل توجهی به همراه داشت. واکسن‌هایی مانند کوو ایران برکت، پاستو کووک، اسپایکوژن، رازی کوو پارس، فخرا و نورا به عنوان نمونه‌هایی از این موفقیت‌ها شناخته شدند.
با این حال، چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود داشت. تحریم‌های اقتصادی تأثیر منفی بر تأمین مواد اولیه و تجهیزات لازم برای تولید واکسن گذاشت. همچنین کمبود منابع مالی باعث شد برخی پروژه‌ها متوقف یا با تأخیر مواجه شوند. رقابت جهانی نیز چالشی بزرگ برای محققان ایرانی بود. با وجود تمام این موانع، ایران با تلاش‌های مستمر توانسته است به خودکفایی نسبی در زمینه تولید واکسن دست یابد و نقش مهمی در تأمین سلامت عمومی ایفا کند. آینده‌ای روشن برای صنعت واکسن‌سازی در ایران وجود دارد؛ آینده‌ای که نیازمند حمایت‌های بیشتر از سوی دولت و بخش خصوصی است تا این داستان موفقیت همچنان ادامه یابد و زندگی‌های بیشتری را نجات دهد.
