مهرداد اسکویی: فیلم های "کرونایی" بیشتر مرا احساساتی کرد

طبق گزارش رسیده، ویژه برنامه کرونا برای بررسی مستندهایی که درباره این موضوع ساخته شده و در آخرین روز از برگزاری چهاردهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» با اجرای حامد شکیبانیا انجام شد.
مهرداد اسکویی داور بخش کرونا جشنواره سینما حقیقت در سخنانی گفت: خوشحالم که در کنار اساتید خودم داوری بخش کرونا جشنواره را بر عهده داشتم. قبل از دیدن فیلم‌ها فکر می‌کردم با چه جهانی روبه رو هستم. کرونا مهم‌ترین اتفاق برای سینمای مستند بود و می‌خواستم ببینم چقدر از فضای مستندهای گزارشی درباره کرونا جدا شدیم و درباره فضاهای زیست نشده آن می‌بینیم.
وی افزود: از پاندمی گذشته ۱۰۰ سال گذشته و فیلمی وجود ندارد. در نتیجه این مقوله مهمی است که ببینیم در جهان امروز چطور با پاندمی مواجه می‌شویم. باید بگویم خیلی چیزها در فیلم‌ها رعایت نشده بود. به عنوان مثال اینکه مسئولیت فردی ما در این وضعیت کرونا چیست؟ آیا به موضوعاتی از این دست فکر کردیم و آیا قبل از برخورد با مقوله تولید فکر داریم؟ این چیزهایی است که در آثار شاهد آن نبودم.
این مستندساز در ادامه بیان کرد: اینکه به چه نسبتی باید به سوژه نزدیک شویم و اصولا اجازه داریم به بیمار کرونایی نزدیک شویم؟ آیا فیلمساز اجازه این حد از نزدیکی را دارد؟ وقتی شخصیت به شما بگوید، اجازه دهید ماسک روی صورت من باشد و شما چند بار از او می‌خواهید ماسک را بردارد، تا چه اندازه مرز اخلاق رعایت شده است؟
وی ادامه داد: آیا هیجان زده به مقوله ایثار که ما را احساساتی می‌کند نپرداختیم؟ در صورتی که باید از این موضوع عبور کنیم و دانش جدیدی را ارائه دهیم. فیلم‌های بخش کرونا بیشتر من را احساساتی کرد ولی به فکر فرو نبرد. همچنین خیلی از این فیلم‌ها در تلویزیون خودمان هم نمی‌تواند پخش شود.حقوق شخصیت مسئله مهمی است که باید به آن توجه کرد. اینکه ما چقدر حق داریم که به شخصیت نزدیک شویم.
اسکویی در ادامه عنوان کرد: مسئله سیاه‌نمایی و سیاه‌نمایی نکردن مرز باریکی است که باید رعایت کرد. از سویی باید مسائل را نشان داد و از سویی غلو نکرد.اینکه از چه زاویه‌ای به شخصیت نگاه می‌کنید در این مسئله مهم است. آیا به شخصیت احترام گذاشته شده و مرز اخلاق رعایت می‌شود؟ مرز نزدیک شدن به سوژه آسیب پذیر کجاست؟ این سوال‌ها مقوله ویژه‌ای است که در برخی فیلم‌ها رعایت نشده است.
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: گاهی اوقات شخصیت‌ها و خانواده‌شان در فیلم‌هایم به من اجازه نمی‌دهند که بخشی از زندگی در فیلم باشد. این موارد کاملا خارج از فیلم است. اما در مقوله بیماری با پیچیدگی‌های بیشتری مواجه هستیم. مستندساز قدرت دارد اما چطور می‌تواند از قدرتش استفاده کند؟ باید بگذارد گفتگو ایجاد شود. اینکه بداند چطور با بیمار گفتگو کند و آن بیمار نیز بداند که در فیلم است.
این کارگردان ادامه داد: در یکی از فیلم‌هایم سوژه چند بیمار روانی بودند که خودشان دوست داشتند در فیلم حرف بزنند اما نگذاشتند که این کار را انجام دهم. چون گفتند آنها نمی‌توانند رضایت دهند و در شرایط عادی نیستند. خودشان دوست داشتند حرف بزنند اما برخی از اعضای خانواده آنها دوست نداشتند.
این مستندساز در ادامه عنوان کرد: یک جمله معروف داریم که می‌گوید محتوا مهم است. اما محتوای درونی شده مهم‌تر است. با خیلی از فیلمسازان این بخش می‌خواهم صحبت کنم و بگویم که حالا شما محتوا برای ساخت مستند دارید و از اینجا تازه باید ساخت مستند اصلی خود را شروع کنید.
وی در ادامه گفت: مشکل من با خیلی از فیلم‌ها این بود که به من پیشنهاد ویژه‌ای در برخورد با پاندمی ارائه نمی‌دادند و حرف این بود که ما به خط مقدم رفتیم. شما به خط مقدم رفتید، ولی در آنجا چه کاری انجام دادید؟
اسکویی در ادامه عنوان کرد: جسور بودن کافی نیست و نحوه عملکرد مهم است. دومین مشکل من این بود که چرا فیلم‌ها هیچ نقدی به هیچ جا ندارند. در آثاری که دیدم هیچ نقدی به هیچ جا نشده بود. هنوز احساسمان داغ است و هیجانی با موضوع برخورد کردیم.نگران پول‌ها و زمان‌هایی هستم که فیلمسازان ما می‌گذارند و به نتیجه نمی‌رسند.
وی ادامه داد: گاهی اوقات لازم نیست همه چیز را در فیلم‌ها نشان دهیم. ما از کشور شعر هستیم و حتی پیرمرد در روستا هم می‌تواند با شعرش ما را به وجد بیاورد. این به دلیل ایهام و آن چیزی است که ما نمی‌دانیم و آن را تحلیل کرده و براساس زیست‌مان دریافت‌هایی از آن را داریم.
این کارگردان در پایان گفت: دوست داشتم در آثار این بخش یک سری فاصله ببینم، از جنس احترام گذاشتن به سوژه و ذهن مخاطب. این به نظرم خیلی با ارزش است. اما با این متریال که حال به دست آمده است، باید به ساخت آثار عمیق‌تر در این حوزه بپردازیم. همانطور که بعد از جنگ آثار مستند ارزشمندی درباره مسائل آن ساخته شد، از امروز نیز می‌توان به زوایای دیگر این موضوع (کرونا) پرداخت.

همچنین بخش اول این برنامه، گفتگو با محمد کیاسالار دبیر رویداد «کروناروایت» (سازمان نظام پزشکی) بود.
کیاسالار درباره رویداد «کروناروایت» که از ابتدای موج اول کرونا و آغاز قرنطینه خانگی شروع شده توضیح داد و جشنواره «سینماحقیقت» را یکی از بهترین همکاری‌ها در این زمینه خواند.
عضو هیئت داوران بخش ویژه کرونای جشنواره «سینماحقیقت»، درباره این دوره از جشنواره و ارزیابی آثار این بخش از نظر موضوعی، گفت: کلیدواژه پاسخ به این سوال، تنوع است. ۱۰۵ اثر به دبیرخانه رسیده بود که ۲۵ اثر در این بخش انتخاب شد. تمام اینها آثار متنوعی از نظر اقلیمی جغرافیایی و هم مضمونی و موضوعی بودند.
دکتر کیاسالار ادامه داد: از قم که شروع کرونا در آنجا بود تا شهرهای دیگر اثر به جشنواره رسید. از چگونگی مواجهه کادر درمان و ابتلایشان به کرونا و شهادت‌شان گرفته تا روایت‌هایی از همراهی و همدلی مردم برای کمک‌های داوطلبانه.
کیاسالار ادامه داد: فیلم‌هایی هم بود که تبعات اقتصادی و اجتماعی کرونا را نشان می‌داد و موضوعات کمتر دیده و گفته شده مانند سوگ کرونایی. آثار بسیار متنوع بود و ارزش ثبت و سند شدن داشت.
او همچنین در پاسخ به این سوال که آیا درباره فرهنگ اجتماعی که باید اصلاح می‌شد هم فیلمی در جشنواره بود؟ گفت: یکی از فیلم‌ها، کارگردان خودش به کرونا مبتلا شده بود و به پاس قدردانی از کادر درمان سراغ مردمی رفته بود که رعایت نمی‌کردند و پاسخ‌های متنوع آنها را منعکس کرده بود.
کیاسالار خاطرنشان کرد: دو نگاه به ساخت مستند کرونایی هست، یکی اینکه باید صبر کرد تا از واقعه فاصله بگیریم و پژوهش شکل بگیرد اما نگاه دیگر به ثبت سند تاکید دارد که باید در همین بحبوحه کرونا شکل بگیرد. اما آسیب‌شناسی این مسأله می‌تواند از جمله مستندهایی باشد که در آینده با تحقیق و پژوهش شکل می‌گیرد.
او همچنین در پاسخ به سوالی دیگر درباره تلاش برای روایت تاریخ نزدیک در آثار کرونایی گفت: در این زمینه کتاب‌هایی مانند «کرونا به روایت رسانه» و «کرونا به روایت رادیو و تلویزیون» آماده شده که منتظریم در رویدادهایی مناسب، رونمایی شود. اساسا شکل‌گیری «کرونا روایت» با این ایده بود که ثبت تاریخی از این بازه زمانی داشته باشیم.
احمد الستی عضو هیئت داوران بخش ویژه کرونا چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت، مهمان بعدی این مراسم بود که درباره تجربه تماشای آثار این بخش گفت: نکته مهم این است که این فیلم‌ها راجع به قربانیان کروناست. به ندرت چیزی درباره خود کرونا در این آثار می‌دیدیم. که البته جواب چرایی آن روشن است، باید منتظر بمانیم و ببینیم که چقدر اطلاعات علمی دقیقی از کرونا به دست می‌آوریم.
این استاد دانشگاه با اشاره به تجربه‌های جدیدی که در این دوره برای مستندها به دست آمد که هنوز ظرفیت‌های آن کشف و تمرین نشده است، گفت: به طور مثال، باید گرامر تازه‌ای برای تصویربرداری از کرونا در نظر گرفت، چون استفاده از قواعد قدیمی کار پر ریسکی است اما مهم‌تر از آن، بحث زیبایی‌شناسی این فیلم‌ها است.
او یادآور شد: به خاطر خطرناک بودن و ریسک بزرگی که در ضبط این تصاویر است باید بدانیم یکی از قوانین کلی در جهان برای ساخت مستند در بحران، این است که گروه فیلم باید تا حد امکان تقلیل پیدا کند و یک نفره شود. برای همین از تکنولوژی معمول برای تصویربرداری در این مورد نمی‌توانیم استفاده کنیم و فقط یک موبایل می‌تواند کافی باشد.
الستی با تاکید بر اینکه در ساخت مستندهای کرونایی باید به جایی می‌رسیدیم که تصاویر تک‌نفره با موبایل بگیریم، گفت: در نتیجه کیفیت تصویر و صدا تقلیل پیدا می‌کند اما به نظر می‌رسد چنین چیزی گریزناپذیر است. و هیچ زمانی ضروری‌تر از بازگشت به این ایده قدیمی، جز امروز و شرایط کرونایی نیست.
او با بیان اینکه «علیرغم تاسف بسیار برای فیلمبردارانی که در جنگ جهانی دوم و انواع جنگ‌ها جان‌شان را از دست دادند اما معتقدم کرونا شرایط خاص‌تر و خطرناک‌تری برای گروه مستندساز ایجاد کرده»، گفت: در شرایط کرونا مدتی طول می‌کشد تا متوجه خطر فیلمساز برای خودش و خانواده‌اش شویم.
عضو هیئت داوران بخش کرونا در جشنواره سینماحقیقت یادآور شد: گروه کوچک فیلم معیاری است که باعث می‌شود دکوپاژ متفاوتی داشته باشید و قواعد دکوپاژ کلاسیک و حتی مدرن اینجا اصلا کار نمی‌کند و باید به یک زیبایی‌شناسی متوسل شویم که عده بسیاری در سینمای مستند آن را نفی می‌کنند. به طور مثال با این سوال روبه‌رو می‌شویم که آیا واقعا ضبط تصاویر مخفیانه علیرغم ضرورتش، درست است؟ این مسأله‌های اخلاقی در ساخت مستندهای کرونایی مطرح است و باید در موردش تصمیم گرفته شود.
الستی تصریح کرد: آنهایی که به دور از آلودگی بودند مستندهایشان خیلی جالب‌تر هم شده بود. اما آنهایی که در محیط آلوده بیمارستان کار کردند فداکاری بزرگی کردند. و بیشتر درباره کسانی بود که در این حوزه قدم گذاشتند و موقعیت‌هایی را تصویربرداری کردند که سخت تماشاگر را احساساتی می‌کند اما بایستی بدانیم. اولین باری است که سینمای مستند با پاندمی روبه‌روست و چیز زیادی درباره آن نمی‌دانیم. تازه داریم وارد این حیطه خطرناک و در عین حال غیر قابل گذشت می‌شویم و بایستی به این فکر باشیم که این فیلم‌ها موقعیت‌هایی را پایه‌گذاری می‌کند که بایستی بعد از این به بحث گذاشته شوند که دکوپاژ، تکنولوژی، و ساختار متفاوتی می‌طلبد.
الستی در پایان خاطرنشان کرد: این تعلیق جامعه در برابر کرونا در فیلم‌های مستند هم دیده می‌شود به‌طوری که می‌بینیم همه پایانی رها شده دارند. چون کسی نمی‌داند چگونه باید این درام را به پایان برساند.
محمدرضا فرزاد مترجم کتاب «دوربین شخصی، سینمای ذهنی و فیلم جستار» در این مراسم گفت: انگیزه شخصی باعث ترجمه این کتاب شد. فیلمی ساخته بودم که افرادی می‌گفتند فیلم شما شبیه آثار فیلم جستار است. به این فکر کردم که آن چیست و درباره آن تحقیق کردم و فهمیدم قدمت بالایی دارد و تاکنون بحث‌های زیادی درباره آن شده است.
وی ضمن بیان اینکه برون رفت از این وضعیت در سینمای مستند ما اتفاق مهمی است، بیان کرد: فیلم جستار یک گونه سینمایی است که بین حوزه‌های مختلف رفت‌وآمد می‌کند. از این جهت که برآمده از نگاه شخصی آدم و بصیرت و بینش فردی آدم است می‌توان آن را مختص به فیلم‌های شخصی دانست اما نویسنده این کتاب زمانی که کسی فکر نمی‌کرد، سعی کرد درباره رفتارهای شخصی خود بنویسد و آن را با موضوعات دیگر پیوند زند.
فرزاد در ادامه بیان کرد: این فرم در زمان خود نخبه‌گرایانه بوده است. اما حکمت عملی و بینش فردی افراد را متمایز می‌کند. آدرنو در مقاله جستار و فرم خود می‌گوید جستار نتیجه ‌گری ندارد و نیرویش استنباط است. در نتیجه این فرمی است که نظریه ایجاد کرده است، اما حاصل واقعیت و داستان بوده و تخیل هم در آن هست.
در پایان این برنامه، با حضور محمد حمیدی‌مقدم دبیر چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت»، احمد الستی، از کتاب «دوربین شخصی، سینمای ذهنی و فیلم جستار» نوشته لائورا راسکارلی با ترجمه محمدرضا فرزاد رونمایی شد.
حمیدی مقدم در این آیین رونمایی گفت: مبحث جدیدی که در جشنواره سینماحقیقت امسال به عنوان یک بخش ویژه درنظر کرفتیم «کرونا» بود که آقایان الستی، کیاسالار و اسکویی در آن برای داوری قبول زحمت کردند و آقای محمدرضا فرزاد که همت کرد تا در این جشنواره ترجمه این کتاب ارزشمند به پایان برسد.
دبیر چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» با اشاره به اینکه این کتاب نقش مهمی در فیلمسازی شخصی دارد، گفت: در اندازه بضاعت خودمان سعی کردیم دو کتاب مهم را در این دوره از جشنواره رونمایی کنیم.

حمیدی‌مقدم در پایان با اشاره به اینکه مخاطبان جدیدی از طریق پلتفرم‌های برخط به جمع مخاطبان جشنواره سینماحقیقت اضافه شده اند، از استقبال از مراسم و بزرگداشت‌های این دوره خبر داد و افزود: از همه مخاطبان جشنواره «سینماحقیقت» دعوت می‌کنیم که فردا ساعت ۱۷.۳۰ برنامه اختتامیه جشنواره را که همراه با معرفی برگزیدگان است، تماشا کنند.

منبع: ایسنا

72