قلعه سارویه از بناهای قدیمی باقی مانده در اصفهان

اصفهان یکی از مقاصد مهم گردشگری در ایران است و در گوشه گوشه آن بناهای تاریخی زیادی به چشم می خورد.

یکی از بناهای بسیار قدیمی با قی ماده در اصفهان، تپه ای با ارتفاع چند متر و وسعت 12 هکتار به نام  قلعه سارویه  است. این قلعه در گذشته کتابخانه بزرگی بوده است که کتابهای فراوانی در آن نگهداری می شده است. 

قلعه سارویه کجاست؟

قلعه سارویه ، به نام کهن دژ و تپه اشرف هم شناخته می شود. در حال حاضر در کنار پل شهرستان اصفهان و کناره شماره زاینده رود قرار دارد.

 این تپه ها یکی از مکان های تاریخی اصفهان به شما می آید که یونسکو قدمت آن را حدود 7000 سال تخمین زده است. نام کهن دژ در منابع تاریخی و اساطیری ایران آمده است. 

1400 سال قبل در قلعه سارویه کتابخانه بزرگی بوده است که کتاب های علمی زیادی در آن نگهداری می شده و با حمله اعراب ویران شده است و اکنون در تپه اشرف ، باقیمانده های آن به جای مانده است. 

تپه اشرف در آبان 1357 با شماره 1770 در فهرست آثار ملی ایران  ثبت شده است. 

مسیر دسترسی به قلعه سارویه یا تپه اشرف

برای رسیدن به تپه قلعه سارویه باید خودتان را به خیابان مشتاق دوم یا سلمان فارسی در شرق اصفهان برسانید.

بهترین وسیله برای رسیدن به قلعه سارویه ، خودروی شخصی است. 

 

تاریخچه قلعه سارویه

درباره تاریخچه این قلعه نظرات زیادی وجود دارد که برخی پایه اساطیری و برخی جنبه تاریخی دارد.

بعضی از تاریخ شناسان قدمت بنا را بر اساس منابع اساطیری به زمان طهمورث، سومین پاشان سلسله پیشدادی، نسبت می دهند و برخی دیگر این قلعه را مربوط به زمان حکومت گشتاسب، شاه قدرتمد کیانی میدانند. 

بر اساس این منابع گشتاسب به وزیر خود جاماسب دستور می دهدد برای نگهداری از کتاب های موجود کتابخانه ای بزرگ و محکم بنا کند. 

در کتاب الفهرست که به قلم ابن ندیم نوشته شده ست، اطلاعاتی ارزشمند درباره کهن دژ ثبت شده است. 

در این کتاب آمده است :

ایرانی ها برای نگهداری دانش خود و برای پیدا کردن مکانی خوب برای بنای کتابخانه به جستجو پرداختند. آنها به دنبال جایی بودن که از زمین لرزه مصون باشد و استحکام لازم برای ساخت یک ساختمان محکم و استوار را داشته باشد.

کاوش های آنها به روستای جی رسید، در این روستا محل کهن دژرا انتخاب کردند و در انجام  عمارت مورد نظرشان را بنا کرده و نام " سارویه " بر آن گذاشتند.

بر اساس نوشته های الفهرست، سالها بعد از آن، گوشه ای از بنا که آسیب دیده بود باعث شد دالانی نمایان شود که با گل سفت و ساروج ساخته شده بود و کتاب‌های فراوانی از پیشینیان در آن نگهداری می شده که مشخص بوده به طهمورث خبری در مورد یک حادثه آسمانی خسارت بار داده شده و او دستور داده جایی را پیدا کند تا دانش برگزیدگان در آن  مکان نگهداری شده و از گزند حادثه به دور بمانند.

مهندسان گوش به فرمانش داده و محل سارویه را برای نگهداری از کتاب ها و آثار علمی معرفی نمودند. بقایای کتابخانه و تپه سارویه از سمت غرب و از خیابان مشتاق دوم در امتداد دامنه شمالی دیده می شود. هنگام حمله اعراب به اصفهان ، ساختمان دژ نابود شد.

 

ابن بلخی درباره این حمله چنین می نویسد :

اعراب به خیال پیدا کردن گنج در دژ سارویه ، ساختمان دژ را نابود  کردند و بسیاری از کتب را از بین بردند. از آنجا که مخزن کتاب خانه دردالان های مخفی زیرزمینی قرار گرفته بود تعدادی از کتاب ها جان سالم به در بردند ولی در سال 350 قمری به دلیل فروریختن سقف یکی از دالان ها  ،مخزن کتاباخانه ظاهر شد و به دستور خلیفه کتاب ها را بر شتر سوار کرده و به بغداد منتقل کردند.

ابن ندیم به قول شاهدی عینی در این باره می نویسد :

کتابهایی که ابوالفضل عمید حدود سال 340 از سارویه فرستاد ، پاره پاره بودند و از باروی اصفهان و از میان  صندوق ها به دست آمده بودند. این کتاب ها به زبان های مختلفی بودند که توسط مترجمین، ترجمه شدند. کتاب های بدست آمده خیس بودن  ولی بعد از گذشت یک سال خشک شدند. 

حمزه اصفهانی هم در کتابش از ویران شدن بنای اندرونی سارویه و نمایان شدن 50 جلد کتاب که روی پوست و با خط ناشناس نوشته شده بودند گزارش داده است. 

در قرون اولیه اسلام ، روی بقایای این بنا ، بناهای خشتی و گلی دیگری ساخته شد. یکی از بناها مسجدی بود که روی بخشی از دژ  بنا شده است و یکی از قدیمی ترین مساجد این مکان شناخته میشود.

در حال حاضر بخشی از این مسجد زیر مدرسه ای که در این محل ساخته شده است ، قرار گرفته.

سبک معماری قلعه سارویه

قلعه سارویه در منابع تاریخی بنایی با عظمت و اعجاب انگیز مانند اهرام مصر توصیف شده است. امیت آن برای کشور های خارجی وشرق شناسان جذابیت بالایی دارد.

در این قلعه معماری های مختلف از دوران مختلف تاریخی دیده می شود.

تغییر سبک معماری در این بنا به وضوح قابل مشاهده است بنابراین معماری این بنا را نمیتوان به دوره خاصی اختصاص داد. 

جدیدترین سازه و بعضی از دیوارهای عظیم قلعه مربوط به دوره ساسانی است. 

دیوارهای این  بنا با سنگ های تراشیده به طول 75 ساتنی متر ساخته شده و مصالح آن سنگ و گچ است. 

در کاوش های انجام شده در این منطقه ، سفال هایی از قرن چهارم قمری کشف شده است. 

در فصل چهارم کاوش ، بقایای کاخی کشف شده  است که بر اساس متون تاریخی توسط اشرف افغان در قرن 12 ساخته  شده و توسط نادرشاه ویران شده است.

تپه اشرف وسعتی حدود 12 هکتار دارد و بنیان آن صخره است ولی تا سال 1330 خورشید کشاورزان در آوار این منطقه کشت و کار می کرده اند.

تپه اشرف در سالهای اخیر آسیب زیادی دیده و تخریب شده است و قسمتهای زیادی از سازه های تاریخی بخش شمالی آن از بین رفته است.

بازدید از قلعه سارویه

در حال حاضر بازدید از قلعه سارویه یا تپه اشرف برای عموم آزاد و رایگان است.