رئیس‌جمهور آذربایجان با «سوره فتح» کنار «رود ارس» به دنبال مخابره چه پیامی است؟
قرائت «سوره فتح» به خودی خود نه عامل تهدید است و نه عجیب، اما زمانی که علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان کنار رود ارس را بر می‌گزیند، هم تعجب‌برانگیز است و هم معنادار.
روزگاری صدام حسین، دیکتاتور سابق عراق برای پیشبرد انگیزه‌های توسعه‌طلبانه خود در خارج از مرز‌ها و سرکوب در داخل، به آیات قرآن متوسل می‌شد. او برای زنده به‌گور کردن کرد‌ها و شیعیان عراق، «سوره انفال» را مرجع قرار می‌داد. حالا با فاصله‌ای چند دهه‌ای این بار، در کنار رود ارس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان به تقلید از صدام، به آیات قرآن متوسل شده تا پیامی جنگ‌طلبانه را مخابره کند.
دیروز یک‌شنبه (۵ فوریه / ۱۶ بهمن) ویدئویی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی وایرال شد که در آن علی‌اف یک قاری قرآن را به مرز ایران در کنار «رود ارس» فرستاده تا «سوره فتح» بخواند. «سوره فتح» در میان مسلمانان معنای بزرگی را القا می‌کند؛ معنایی بر مبنای آمادگی برای جنگ و فتح بزرگ. قرائت «سوره فتح» به خودی خود نه عامل تهدید است و نه عجیب، اما زمانی که علی‌اف، کنار رود ارس را بر می‌گزیند، هم تعجب‌برانگیز است و هم معنادار.
بعد از دور جدید درگیری‌ها میان نظامیان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در اواسط شهریور سال جاری، «رود ارس» به نمادی در تقابل تهران و باکو تبدیل شده است. علی‌اف در دور جدید درگیری‌ها، با حمایت مستقیم ترکیه و اسرائیل، ایجاد دالان «زنگزور- لاچین» را هدف گرفته بود، اما نه در معنای ایجاد یک راه ارتباطی ساده با «جمهوری نخجوان».
برخلاف سال ۲۰۲۰ کانون درگیری‌ها قره‌باغ کوهستانی نبود، بلکه علی‌اف، این بار استان «سیونیک» در جنوب ارمنستان را هدف گرفته بود؛ یعنی تنها مرز باقی‌مانده ارمنستان با ایران. علی‌رغم انکار‌های علی‌اف، بسیاری از ناظران، هدف علی‌اف را اجرایی کردن طرح "دالان بین‌المللی تورانی" ارزیابی کردند. همین امر واکنش شدیداللحن و جدی ایران را نیز به همراه داشت. در ۲۶ مهر ماه رزمایش نیروی زمینی سپاه پاسداران ایران، در منطقه عمومی ارس، تمرین عبور از رود ارس را برگزار کردند. حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در ۲۸ مهر ماه رهسپار ارمنستان شد و سرکنسولگری ایران در شهر قاپانِ استان سیونیک را افتتاح کرد.
در واکنش به ایران، ۲۱ روز بعد از رزمایش سپاه، در ۱۷ آبان ماه، علی اف، در مراسم روز پیروزی آذربایجان گفت: «کسانی که در مرز جمهوری آذربایجان برای حمایت از ارمنستان رزمایش برگزار می‌کنند نیز باید این را بدانند که هیچ کس نمی‌تواند ما را بترساند». ۵۰ روز بعد از رزمایش ایران، این بار دولت جمهوری آذربایجان با همراهی ترکیه، رزمایش «مشت برادری» را برگزار کردند. قابل توجه‌ترین بُعد رزمایش، عبور نیروی انسانی و تجهیزات نظامی دو کشور، از رودخانه مرزی ارس بود که از سوی بسیاری از ناظران، به عنوان پاسخ روشن به رزمایش اخیر ایران ارزیابی شد.
در میانه چنین تحرکاتی، «رودخانه ارس» به رمزی برای ستیزه‌جویی باکو علیه تهران تبدیل شده است. در یک سوی ماجرا، تهران توسعه‌طلبی باکو به سمت رود ارس (مرز مشترک ایران با نخجوان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان) را غیر قابل پذیرش می‌داند. در سوی دیگر، ماجرا علی‌اف می‌خواهد بگوید به سوی گذر از رود ارس گام بر می‌داریم.
رئیس جمهور باکو، با این اقدام جدید خود نشان داد که نه تنها هیچ انگیزه‌ای برای آرام‌سازی تنش‌ها با ایران ندارد، بلکه استراتژی تنش حداکثری و حتی جنگ‌افروزی را در پیش گرفته است. علی‌اف، با سرمستی از پیروزی ۲۰۲۰ مقابل ارمنستان در قره‌باغ کوهستانی، بر طبل تنش‌افروزی با ایران می‌کوبد.
بعد از حادثه کشته شدن «اورخان عسگروف»، افسر امنیتی سفارت جمهوری آذربایجان در تهران، باکو ساز‌های خود را برای تنش‌حداکثری کوک کرده بود. با این وجود، برخی از ناظران تاکید داشتند که باید از اقدامات باکو سوء برداشت صورت نگیرد، اما حالا به نظر می‌رسد ویدئو نمادین علی‌اف، جایی برای تردید در انگیزه‌های شوم او در ضدیت با ایران باقی نگذاشته است.
