حکومت اقلیت‌‌های قومی در اروپا از ریشی سوناک تا حمزه یوسف
در دورانی زندگی می‌کنیم که نقش رهبری در پارلمان‌های بریتانیا، اسکاتلند و ایرلند را سیاستمدارانی از جنوب آسیا برعهده گرفته‌اند. پیروزی یوسف که در بریتانیا به‌دنیا آمده و رگ و ریشه خانوادگی‌اش به پاکستان برمی‌گردد، جدیدترین اتفاقی است که نشان می‌دهد زمانه چقدر تغییر کرده است.
در آن سوی دریای ایرلند، لیو وردکار، نخست‌وزیری جمهوری ایرلند را برعهده دارد که پدرش یک پزشک هندی‌الاصل است و حالا یوسف ۳۷ساله در کنار ریشی سوناک، نخست‌وزیر هندی‌تبار بریتانیا قرار گرفته که اکتبر گذشته به این سمت رسیده بود.
پدر و مادر سوناک در دهه ۱۹۶۰ از شرق آفریقا به بریتانیا مهاجرت کردند. حمزه یوسف در سال ۲۰۱۶ در حالی مقابل نمایندگان پارلمان اسکاتلند سوگند وفاداری یاد می‌کرد که شروانی طلادوزی‌شده (کت بلند هندی دکمه‌دار) و دامن اسکاتلندی به تن داشت و به زبان اردو تکرار می‌کرد: «من، حمزه یوسف، با صداقت و قلبی پاک سوگند یاد می‌کنم که همیشه به اعلیحضرت، ملکه الیزابت وفاداری واقعی داشته باشم، باشد که خداوند کمکم کند.»
رهبر حزب ملی اسکاتلند یا SNP حالا برای بار دیگر در سال ۲۰۲۳ تاریخ‌ساز شده و به‌عنوان اولین رئیس رنگین‌پوست دولت اسکاتلند انتخاب شده است. هند و پاکستان زمانی جواهر امپراطوری بریتانیا به شمار می‌رفتند. امپراطوری‌ای که گستردگی آن سراسر جهان را به‌گونه‌ای فرا گرفته بود که گفته می‌شد خورشید هرگز در آن غروب نمی‌کند. اما ۷۵ سال از پایان راج بریتانیا گذشته و بسیاری از تحلیل‌گران به چرخش تاریخ در این کشور اشاره می‌کنند. حمزه یوسف کیست و چه تاثیری در استقلال اسکاتلند و حتی انتخابات سراسری آینده بریتانیا خواهد داشت؟ پیروزی رهبری حزب ملی پیامد‌هایی برای بقیه بریتانیا دارد که قرار است در ژانویه ۲۰۲۵ در آن انتخابات سراسری برگزار شود. اگر نتیجه نزدیک باشد، عملکرد حزب ملی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب نخست‌وزیر بعدی بریتانیا داشته باشد.
سال ۲۰۱۸، یوسف در مصاحبه‌ای با روزنامه هولی‌رود اسکاتلند با جزئیات توضیح داد که چگونه خانواده مادرش به دلیل این دیدگاه که مشاغل را از مردم محلی در آفریقای شرقی سلب کرده‌اند با تبعیض نژادی دست‌وپنجه نرم کرده‌اند. به گفته یوسف زمانی که مادربزرگش با تبر مورد حمله قرار گرفت، سختی‌ها به اوج خود رسیدند. مادربزرگ یوسف نجات پیدا کرد، اما صبر و تحمل خانواده دیگر لبریز شده بود. یوسف درباره مهاجرت خانواده‌اش به بریتانیا می‌گوید: «زمان آن فرا رسیده بود و تصمیمی منطقی به نظر می‌رسید، چون در بریتانیا فراخوانی صادر شد که در آن از شهروندان کشور‌های مشترک‌المنافع برای مشاغل صنعتی دعوت شده بود.»
به گزارش سی‌ان‌ان، سوندر کاتوالا، مدیر اندیشکده British future در حساب کاربری خود در توئیتر یوسف را تاریخ‌ساز توصیف می‌کند. پدر یوسف در شهر میان چنوی پاکستان در استان پنجاب و هم‌مرز با هند متولد شده و مادرش هم در نایروبی، واقع در کنیا و در خانواده‌ای از تبار پنجابی‌ها به دنیا آمده است. هر دو در دهه ۱۹۶۰ به اسکاتلند مهاجرت کردند. اسکاتلند از سال ۱۹۹۹، دارای دولتی تفویضی است به این معنی که بسیاری از تصمیم‌ها (اما نه تمام‌شان) در پارلمان اسکاتلند به رهبری حزب ملی در هولی‌رود واقع در ادینبورگ گرفته می‌شوند.
بانگرا و نی‌انبان
یوسف در سال ۱۹۸۵ در گلاسکو به‌دنیا آمد و در دوران ابتدایی یکی از دو دانش‌آموز اقلیت قومی بود. خانواده یوسف انتظار داشتند که او یا حسابدار شود یا دکتر یا وکیل. یوسف می‌گوید یکی از ترسناک‌ترین لحظه‌های زندگی‌اش زمانی بود که به پدر و مادرش از علاقه‌اش برای ورود به سیاست گفت. او در گفتگو با روزنامه هولی‌رود می‌گوید: «پدرم که واقعا آینده‌نگری زیادی داشت گفت ما در دورانی زندگی می‌کنیم که جامعه‌مان به نمایندگان بیشتری نیاز دارد و ما واقعا هیچ نماینده‌ای نداشتیم.» یوسف زمانی که در دانشگاه گلاسکو درس می‌خواند به حزب ملی اسکاتلند پیوست و در رده‌های حزب ارتقا پیدا کرد. او در نهایت در سال ۲۰۱۱ به عضویت پارلمان اسکاتلند درآمد. حمزه یوسف در واقع اولین وزیر مسلمان و غیرسفیدپوستی است که در دولت اسکاتلند خدمت کرده است.
یوسف اغلب اشاره می‌کند که پیشینه خانوادگی‌اش نمونه‌ای از چشم‌انداز سوسیال‌لیبرال و از نظر قومیتی متنوع اسکاتلند است. وزیر پیشین بهداشت، وزیر حمل‌ونقل و وزیر دادگستری خود را میراث «بانگرا و نی‌انبان» می‌داند. بانگرا موسیقی سنتی پنجاب است و نی‌انبان ساز اصلی اسکاتلند. یوسف ششمین وزیر اول اسکاتلند است و حزب ملی نیز بیشترین تعداد قانون‌گذار را دارد. استورجن رهبری محبوب بود که به‌خوبی می‌توانست با مخاطبانش ارتباط برقرار کند و مهارت خود در ترسیم مسیر استقلال اسکاتلند را نشان دهد.
پس از حدودا ۲۰ سال ثبات در اسکاتلند تحت رهبری الکس سالموند و نیکولا استورجن، پیش‌بینی آشفتگی برای حزب ملی اسکاتلند دور از ذهن نبود. اما سرعت و گستردگی این آشفتگی بلافاصله پس از خروج وزیر اول پیشین، شاید تمام سیاستمداران اسکاتلند را غافلگیر کرده است. رقابت حدودا شش‌هفته‌ای حزب ملی برای انتخاب رهبری جدید به‌طور قابل‌توجهی پرتنش بود. کیت فوربس، وزیر دارایی در حال خدمت، سوابق حزبش در دولت را به آتش کشید و اش ریگان ادعا کرد که SNP درباره استقلال اسکاتلند کم‌کاری کرده است. آقای یوسف بدون تعارف نامزدی بود که به‌دنبال ادامه راه استورجن است، اما حتی او هم نیاز تغییرات گسترده در درون مقر اصلی حزب را پس از استعفای مورل را پذیرفته است.
یوسف ریاست حزبی را برعهده گرفته که هدف اصلی‌اش پایان دادن به اتحاد سه‌دهه‌ای اسکاتلند با انگلستان است؛ مسئله‌ای که نیکولا استورجن، وزیر اول پیشین اسکاتلند طی هشت سال ریاستش به دلیل مسدود شدن راه همه‌پرسی جدید برای استقلال اسکاتلند نتوانست به آن دست پیدا کند. حزب اپوزیسیون کارگر بریتانیا یکی از احزابی بود که با برگزاری رفراندوم استقلال اسکاتلند در سال ۲۰۲۰ مخالفت کرد. حزب ملی چند سال پیش به حزب کارگر پیشنهاد داده بود در صورتی که به برگزاری رفراندوم دوباره در اسکاتلند کمک کند، از جرمی کوربین، رهبر این حزب برای رسیدن به نخست‌وزیری حمایت می‌کند. حزب کارگر که زمانی سیاست اسکاتلند را رهبری می‌کرد حالا نفوذ خود در قدرت حزب ملی را روبه‌کاهش می‌بیند. با توجه به شکاف‌های درون حزب ملی و مشکلات انتخاب جانشین، این حزب احساس می‌کند فرصتی برای پس گرفتن برخی از صندلی‌های قدیمی خود در اسکاتلند به‌وجود آمده است؛ موضوعی که می‌تواند ادامه راه استورجن را برای یوسف دشوار کند. با این حال، حمزه یوسف در یکی از سخنرانی‌هایش می‌گوید: «ما نسلی خواهیم بود که استقلال را برای اسکاتلند به ارمغان می‌آورد؛ جایی که شکاف‌ها بهبود پیدا می‌کنند و ما باید سرعت عمل‌مان را بالا ببریم، چون باید کاری را به سرانجام برسانیم.»
موفقیت دیاسپورای جنوب آسیا
پیروزی حمزه یوسف در پاکستان به سرخط خبرها تبدیل شد و این لحظه تاریخی در شبکه‌های اجتماعی بسیار مورد توجه قرار گرفت. آن هم درست زمانی که اکثر جمعیت ۲۷۰میلیونی مسلمان جهان ماه رمضان را جشن می‌گیرند. نور احمد از سازمان مردم‌نهاد «بایگانی شهروندان پاکستان» که به حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی اختصاص دارد، سیر تحولات زندگی یوسف را ماجرای یک پاکستانی توصیف می‌کند که تکان‌دهنده و الهام‌بخش است؛ داستانی که بسیار مورد ستایش قرار خواهد گرفت. احمد به سی‌ان‌ان می‌گوید: «انتصاب حمزه یوسف بخشی از جنبش گسترده‌تری است که در جهان درحال شکل‌گیری است و پیش‌تر فقط به طورغیررسمی شناخته می‌شد؛ اعضای دیاسپورای پاکستانی نقش حیاتی را در تاریخ جهانی بازی کرده‌اند.»
سیاست در عصر دیجیتال با سرعت فوق‌العاده‌ای حرکت می‌کند. ممکن است یک هفته، مدت‌زمان طولانی در سیاست باشد، اما روایت‌ها می‌توانند یک‌شبه تغییر کنند؛ برای بهتر یا بدتر شدن
مثلا زمانی که ریشی سوناک به نخست‌وزیری بریتانیا رسید، خیلی از ملت‌های آسیای جنوبی به سرعت به او تبریک گفتند، حتی برخی از رسانه‌ها او را متعلق به خودشان می‌دانستند. طبق آمار‌های دولتی، کمی کمتر از ۱۰درصد از جمعیت بریتانیا اهل جنوب آسیا هستند. انوار سرور، رهبر حزب اصلی مخالفان اسکاتلند نیز فرزند مهاجران پاکستانی‌تبار است. سو-الن کاسیانا (سوئلا) براورمن، وزیر کشور بریتانیا رگ و ریشه هندی دارد و صادق‌خان، شهردار لندن نیز در خانواده مهاجران پاکستانی از طبقه کارگر به‌دنیا آمده است.
شبه‌قاره هند در آگوست ۱۹۴۷ از امپراطوری بریتانیا استقلال پیدا کرد و این جدایی خونین کلونی پیشین را در امتداد خطوط باور‌های مذهبی تقسیم‌بندی کرد؛ مسلمان‌ها به پاکستان تازه شکل‌گرفته فرستاده شدند و هندو‌ها و سیک‌ها به هندوستان تازه‌استقلال پیدا کرده. به گفته محققان نزدیک به ۱۵ میلیون نفر آواره شدند و بین ۵۰۰هزار و ۲ میلیون نفر در این جدایی جان خود را از دست دادند.
برگزیت و استقلال اسکاتلند
پس از پیروزی یوسف، عده بسیاری از ناظران خیلی سریع به این موضوع اشاره کردند که یک مسلمان پاکستانی‌الاصل برای اجرای عهد خود به استقلال اسکاتلند باید به مقابله با ریشی‌سوناک هندی‌الاصل برود.
سال ۲۰۱۴، اسکاتلندی‌ها با ۵۵درصد آرا با استقلال این کشور مخالفت کردند. دو سال بعد، زمانی که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا رای آورد، اکثریت اسکاتلندی‌ها با آن مخالف بودند. برگزیت بریتانیا را در مسیری قرار داد که اسکاتلند با آن موافقت نکرده بود و این کشور حالا انرژی تازه‌ای را برای مبارزه در راه استقلال اسکاتلند پیدا کرده است.
نوامبر گذشته، دادگاه عالی بریتانیا حکمی را صادر کرد که دولت اسکاتلند نمی‌تواند به‌طور یکجانبه یک همه‌پرسی را برای دور دوم درباره استقلال از بریتانیا برگزار کند؛ ضربه‌ای به کارزار‌های مبارزاتی اسکاتلندی که برای جدایی این کشور با تشکیلات مخالف با استقلال در وستمینستر مقابله می‌کردند.
حمزه یوسف اولین مسلمانی است که یک دولت دموکراتیک غربی اروپایی را رهبری می‌کند. او در رقابتی نزدیک پس از استعفای نیکولا استورجن توانست به سمت وزیر اولی اسکاتلند برسد. اعضای حزب ملی در روند انتخاب یوسف به دنبال نامزدی بودند که به اهداف نخست‌وزیر پیشین وفادار بماند و کیت فوربس، رقیب محافظه‌کار سوسیال‌تر را کنار بزند. اگر فوربس به‌عنوان رهبر حزب ملی انتخاب می‌شد، حزب سبز‌های اسکاتلند ممکن بود حمایت خود از دولت تحت رهبری SNP در ادینبورگ را پس بگیرند و آن را به دولت اقلیت تقلیل دهند.
کارنامه حرفه‌ای یوسف به رقبایش مزیت‌هایی را اهدا کرده تا عملکرد او را زیر سوال ببرند. فوربس در یک مناظره تلویزیونی در رقابت برای رهبری حزب ملی درباره یوسف گفت: «زمانی که وزیر حمل و نقل بودید، قطار‌ها هیچ وقت سروقت حرکت نمی‌کردند، زمانی که وزیر دادگستری بودید، پلیس به نقطه شکست نزدیک شد و حالا به‌عنوان وزیر بهداشت می‌بینیم که مدت‌زمان انتظار به‌طور بی‌سابقه‌ای طولانی‌تر شده است.»
پس از استعفای نیکولا استورجن، رقابت برای انتخاب رهبر جدید در درون حزب ملی عمق شکاف‌های میان حامیان استقلال از بریتانیا را آشکار کرد. استورجن باوجود موفقیت‌های هم‌حزبی‌هایش، زمانی که نتوانست هدف استقلال از بریتانیا را پیش ببرد و پس از طرح قانون بحث‌برانگیز تراجنسیتی‌ها که بر اختلافات درون حزبی دامن زد، از سمت خود استعفا داد.
شکاف‌های درون حزب ملی
در‌حالی‌که افسران پلیس ورودی خانه نیکولا استورجن و همسرش پیتر مورل را بسته و به داخل آن یورش بردند، حمزه یوسف پذیرفت که حزب ملی اسکاتلند روز سختی را سپری کرده است. وزیر اول جدید اسکاتلند در نخستین هفته ریاست خود با چالشی درون‌حزبی روبه‌رو شد. پیتر مورل، همسر استورجن که ماه گذشته بعد از بالا گرفتن بحث‌ها بر سر ارائه اطلاعات گمراه‌کننده به روزنامه‌نگاران درباره تعداد اعضا از سمت مدیر اجرایی حزب SNP استعفا داده بود، برای مدتی بازداشت و سپس آزاد شد. پلیس مدتی است که درباره کمک‌های مالی حدودا ۶۰۰ هزار پوندی که برای کمپین استقلال اسکاتلند در نظر گرفته شده بود نیز تحقیق می‌کند. این موضوع علاوه بر بحث و جدل‌های نمایندگان پارلمان درباره همکاری با حزب سبز‌های اسکاتلند و نزدیک شدن مهلت قانونی برای تصمیم‌گیری بر سر اصلاحات جنسیتی در مجلس هولی‌رود است. این فشار‌ها بر رهبر جدید و آینده اسکاتلند چه تاثیری می‌گذارد؟
از ثبات تا آشفتگی
رهبر جدید اسکاتلند می‌گوید؛ یکی از اولین وظایفش بررسی سریع سلامت مالی حزب و بازبینی شفافانه حساب و کتاب‌های آن است. در عین حال تحقیقات پلیس اسکاتلند به شکلی تماشایی مورد توجه عموم قرار گرفته است. به گزارش بی‌بی‌سی هنوز معلوم نیست دقیقا کدام قسمت از حساب و کتاب‌های مالی حزب ملی مورد توجه پلیس است، اما برای حکومت یوسف بر حزبش تاثیر می‌گذارد.
کاهش تعداد اعضای حزب پیامد‌های مالی واقعی را در پی خواهد داشت و هیچ‌کس به جز مورل قبول نمی‌کند که از این موضوع خبر داشته است. مقامات ارشد حزب نیز مدتی است که در مورد مسائل داخلی سوالاتی را مطرح کرده‌اند. داگلاس چپمن، نماینده پارلمان در سال ۲۰۲۱ از سمت خزانه‌داری استعفا داد و گفت که اطلاعات کافی برای انجام وظایفش به او داده نشده است. چند روز بعد جوآنا چری نیز کمیته اجرایی ملی را ترک کرد و گفت که نتوانسته به بهبود شفافیت و بررسی‌های موشکافانه کمک کند.
پس از اولین جلسه کمیته اجرایی ملی (بدنه اجرایی حزب کارگر بریتانیا برای تعیین استراتژی کلی و توسعه سیاست‌های حزب) روز شنبه، یوسف گفت که «درس‌هایی برای آموختن» وجود دارد و ساختار داخلی حزب باید اعتماد اعضا را حفظ کند. یوسف نتوانست با پیشنهاد تنزل رتبه، فوربس را وسوسه کند دوباره به کابینه دولت برگردد. کیث براون، معاون رهبر حزب ملی که توسط اعضا انتخاب شد، دایره تیم اصلی را ترک کرد و دو وزیر دیگر نیز پیشنهاد پذیرش مسئولیت در دولت جدید را رد کردند.
برخی از چهره‌های حزب ملی که در مجلس عوام در صندلی‌های عقب‌تر می‌نشینند، پس از دهه‌ها حفظ دیسیپلین سفت و سخت خود، دیگر از صبحت کردن درباره مشکلات حزب خجالت نمی‌کشند. مثلا فرگوسن یوینگ، دبیرسابق کابینه، آشکارا علیه مشارکت حزب سبز‌ها با حزب ملی فعالیت می‌کند. این‌ها مسائلی هستند که نیکولا استورجن هیچ‌وقت با آن‌ها روبه‌رو نشد؛ حداقل تا آخرین ماه‌های خدمتش قبل از استعفا و آغاز اختلاف بر سر اصلاحات جنسیتی. مسائلی که حالا به مشکلات یوسف اضافه شده‌اند. تیم استورجن امیدوار بود که با برگزاری یکسری جلسات در پارلمان در ماه دسامبر، زمانی که نمایندگان لایحه اصلاحات به‌رسمیت شناختن جنسیت را تصویب کردند، بتواند این موضوع را حل کند. اما پس از آن دولت بریتانیا در نمایشی بی‌سابقه از قدرت قانون‌اساسی خود استفاده کرد و این طرح را مسدود کرد.
یوسف وعده داده است که این حق وتو را در دادگاه به چالش می‌کشد و حزب سبز‌ها به صراحت اعلام کرده‌اند که اگر او این کار را نکند دولت را ترک می‌کنند. آخرین مهلت برای شروع بررسی‌های قضایی در هفته‌های آینده است. به همین ترتیب، پیش از آنکه یوسف حتی در دومین جلسه پرسش و پاسخ نمایندگان در مجلس نمایندگان شرکت کند، باید در مورد موضوع بحث‌برانگیز بیاندیشد که شکافی درون‌حزبی ایجاد کرده است؛ بنابراین با وجود تمام چالش‌های پیش‌رو، حمزه یوسف به زمان نیاز دارد تا با مسئولیت جدید خود کنار بیاید و مهر خود را بر دولت اسکاتلند بگذارد. در نهایت یوسف منتخب اکثریت نمایندگان پارلمان حزب ملی بود که بیشترین حمایت‌ها را داشت و همیشه بهترین نامزد برای اتحاد مجدد حزب به شمار می‌رفته است.
سیاست در عصر دیجیتال با سرعت فوق‌العاده‌ای حرکت می‌کند. ممکن است یک هفته، مدت‌زمان طولانی در سیاست باشد، اما روایت‌ها می‌توانند یک‌شبه تغییر کنند؛ برای بهتر یا بدتر شدن. حمزه یوسف به اندازه کافی عمر خود را در سیاست گذرانده است که بهتر از سایرین بداند. زمانی که او رهبر حزب ملی شد احساس می‌کرد «خوش‌شانس‌ترین مرد جهان است» و هنوز احساس می‌کند که شانس کافی برای پیشبرد اهدافش را دارد. اما او هیچ توهمی ندارد که ممکن است «روز‌های سخت» بیشتری در پیش داشته باشد.
