دانش‌آموزان دبیرستانی چگونه برای تغییر رشته تحصیلی اقدام کنند؟

معمولاً آموزش و پرورش به ارائه آمار دانش‌آموزانی که در دوره متوسطه دوم برای تغییر رشته تحصیلی خود اقدام کرده و از انتخاب رشته تحصیلی در پایان پایه نهم پشیمان هستند، اقدام نمی‌کند؛ ارائه و انتشار این آمار می‌تواند به ما برای بررسی وضعیت انتخاب صحیح رشته تحصیلی کمک کند.

برآیند وضعیت موجود شرایطی را رقم زده است که هم‌اکنون در انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان فقط دو مولفه دخیل باشند نخست، امکانات موجود در آموزش و پرورش و دوم، نمرات دانش‌آموزان و بر این اساس است که در برخی مناطق روستایی شاهد هستیم به دلیل نبود امکانات آموزش و پرورش، صرفاً یک یا دو رشته تحصیلی پیش روی دانش‌آموزان است و عمدتاً هم رشته علوم انسانی.

برای اطلاع از فرآیند هدایت تحصیلی دانش‌آموزان پایه نهم در تابستان امسال، تغییرات انتخاب رشته نسبت به گذشته و اقداماتی که آموزش و پرورش برای آگاه‌سازی دانش‌آموزان در انتخاب صحیح انجام می‌دهد با امیر تجلی‌نیا مدیرکل امورتربیتی و مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش وپرورش گفت‌وگویی داشتیم.

مصاحبه حضوری با حضور امیرتجلی‌نیا؛ مدیرکل امور تربیتی و مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی و طاهره فضائلی؛ معاون دفتر مشاوره در بعدازظهر یکی از روزهای اردیبهشت و در ساختمان علاقه‌مندان وزارت آموزش و پرورش انجام شد.

متأسفانه در شرایطی که حتی سوالات پیش از مصاحبه برای خانم طاهره فضائلی معاون دفتر مشاوره ارسال شده بود اما در نهایت، جریان مصاحبه در شرایط کاملاً کنترل شده و عدم تمایل مسئولان به پاسخگویی همراه با جزئیات به‌ویژه در حوزه آسیب‌های اجتماعی و بسنده کردن به بیان کلیات پیش رفت.

از این رو صرفاً به انتشار بخشی از مصاحبه که برای دانش‌آموزان پایه نهم اهمیت بیشتری دارد، اقدام کردیم.

بسیاری از خانواده‌ها به این آگاهی رسیده‌اند که در دنیای امروز، داشتن یک مهارت تأثیر بسیاری در یافتن شغل و کسب درآمد دارد بر همین اساس رشته‌های هنرستانی با توجه به ماهیت خود می‌توانند در اشتغال دانش‌آموزان پس از فارغ التحصیلی تأثیرگذار باشند، ارائه مشاوره مناسب در مدارس به دانش‌آموزان با هدف ترسیم آینده رشته‌های مهارتی و بازار کاری که در انتظار فارغ التحصیلان است می‌تواند گرایش به سمت رشته‌های مهارتی را افزایش دهد؛ وقتی این مسئله را با امیر تجلی‌نیا مدیرکل امورتربیتی و مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش وپرورش مطرح می‌کنیم؛ تأکید دارد: «توجیه اولیاء و دانش‌آموزان در خصوص نحوه شناخت توانایی، رغبت،‌ شخصیت،‌ رشته‌های تحصیلی، مشاغل محیطی و قوانین و مقررات مربوطه در طول سال تحصیلی بر عهده مدیران و مشاوران مدارس بوده و الزامی است و وظیفه حوزه راهنمایی و مشاوره همانطور که اشاره شده کمک به دانش‌آموزان در تصمیم‌گیری و طراحی مسیر زندگی تحصیلی و شغلی است.

از طرفی هر ساله در فرصت‌های مختلف و به ویژه در هفته معرفی مشاغل، دانش آموزان با بازدید از کارخانجات، تولیدی‌ها و ... مشاغل فنی و مهارت‌های مختلف را از نزدیک لمس می‌کنند.

ما امسال قصد داریم به هر دانش‌آموز با توجه به شرایط و ویژگی‌های شخصیتی، علاقه و استعداد، چند شغل و حوزه شغلی و مهارتی پیشنهاد دهیم و در جلسات مشاوره فردی با دانش‌آموزان، چنانچه دانش‌آموز بر اساس ارزیابی‌های به عمل آمده برای ورود به رشته‌های فنی و مهارتی مناسب باشد، توسط مشاور مدرسه به سمت این رشته‌ها هدایت خواهد شد، البته باید دانست که انتخاب رشته توسط خود دانش‌آموز و والدین اتفاق خواهد افتاد و مشاوره به آنان فقط کمک برای انتخاب مناسب و مطلوب است.»

انتخاب رشته اجباری ادامه دارد؟

شاید بسیاری از والدین که تجربه انتخاب رشته فرزندشان را داشته‌اند و فارغ‌التحصیلان سال‌های نه چندان دور مدارس به خوبی متوجه این موضوع باشند که در سال‌های گذشته عمده انتخاب رشته دانش‌آموزان براساس نمرات و مهمتر از آن ظرفیت موجود در آموزش وپرورش بود و این موضوع در اغلب موارد منجر به اجبار در انتخاب رشته می‌شود، تجلی‌نیا درباره این پرسش که اگر دانش‌آموز به انتخاب رشته‌ای که جزو اولویت‌های نخست در فرم انتخاب رشته نیست، تمایل داشته باشد، چگونه باید اقدام کند، می‌گوید: «در انتخاب رشته تحصیلی، 65 امتیاز به بررسی‌های مشاوره‌ای اختصاص دارد که عبارتند از (آزمون‌های توانایی و رغبت هر کدام 15 امتیاز، برگه نظرخواهی دانش‌آموز 10 امتیاز، برگه نظرخواهی مشاور10 امتیاز، برگه نظرخواهی دبیران 10 امتیاز و برگه نظرخواهی والدین 5 امتیاز) همچنین 35 امتیاز مربوط به عملکرد تحصیلی دانش‌آموز است.

نمرات دانش‌آموز برای انتخاب رشته تحصیلی بر اساس ملاک‌هایی که در بالا ذکر شد، محاسبه می‌شود و بعد از مرتب شدن از بالا به پایین، اولویت‌های دانش‌آموز در هر رشته در فرم شماره 6 هدایت تحصیلی ثبت می‌شود.

همچنین فرم شماره 7 هدایت تحصیلی، بر اساس عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان و نمرات تمام دروس برای همه رشته‌ها محاسبه و تراز دانش‌آموز در هر رشته محاسبه می‌شود. ظرفیت منطقه در هر رشته به همراه تراز هر رشته، مشخص می‌کند دانش آموز دارای چه اولویتی است».

به گفته مدیرکل امور تربیتی و مشاوره، «ملاک ثبت‌نام دانش‌آموزان، فرم شماره 7 است و دانش‌آموزان دارای اولویت الف، دو هفته ابتدایی فرصت دارند با مراجعه به مدارس متوسطه دوم ثبت‌نام کنند. پس از دو هفته در صورتی که ظرفیت در آن رشته هنوز باقی مانده باشد، دانش‌آموزان با اولویت ب بر اساس ترازشان ثبت نام خواهند شد.

ما در حوزه مشاوره هر ساله اولویت‌های دانش‌آموزان و ظرفیت رشته‌ها و زمینه‌های تحصیلی مناطق مختلف کشور را بررسی می‌کنیم. امسال قصد داریم پس از دریافت اطلاعات مورد نیاز از سامانه، چنانچه اختلافی بیش از 5 درصد بین اولویت نخست دانش‌آموزان هر منطقه، با ظرفیت رشته‌ها و زمینه‌های موجود مشاهده شد، موضوع را در کمیته هدایت تحصیلی مطرح کنیم تا برای رفع چالش مورد نظر، اقدامات مناسبی صورت پذیرد.

بر اساس بخشنامه متمم هدایت تحصیلی، چنانچه دانش‌آموزی متقاضی ورود به رشته خاصی باشد و از طریق بررسی وضعیت روان‌شناختی او توسط مشاوران متخصص شاغل در مراکز مشاوره، مشخص شود در صورت عدم ورود به رشته مورد نظر، مخاطراتی وجود دارد با تشکیل کمیته هدایت تحصیلی منطقه و بررسی موضوع، شرایط ورود او به رشته مورد نظر فراهم خواهد شد. البته این شرایط بسیار محدود و جزء استثنائات است اما بطور کلی جهت‌گیری ما در حوزه مشاوره این معاونت این است که شرایطی فراهم کنیم تا دانش آموزان بتوانند ضمن کسب شایستگی‌های لازم، انتخابی آگاهانه و آزادانه متناسب با نیاز حال و آینده کشور داشته باشند».

تغییر رشته دشوارتر می‌شود

در برخی مواقع شاهد هستیم که دانش‌آموز در پایه نهم با تحمیل رشته تحصیلی از سوی اداره آموزش و پرورش مجبور به انتخاب رشته‌ای می‌شود که به آن تمایل ندارد یا اینکه بعد از انتخاب رشته و تحصیل متوجه عدم علاقه خود خواهد شد، در چنین شرایطی آیا می‌توان برای انتخاب رشته اقدام کرد؟

مدیرکل امور تربیتی و مشاوره درباره این موضوع می‌گوید: «با توجه به ماده 7 آیین‌نامه‌ هدایت تحصیلی، دانش‌آموزی که در دوره‌ دوم متوسطه‌ و در پایه‌ دهم به تحصیل اشتغال دارد و متقاضی تغییر شاخه یا رشته تحصیلی باشد، می‌تواند در امتحانات تغییر رشته شرکت و در صورت کسب شرایط لازم، نسبت به ادامه‌ تحصیل در رشته‌ جدید اقدام کند همچنین براساس تبصره 3 ماده 88 آیین‌نامه آموزشی دوره دوم متوسطه روزانه در موارد خاص، تغییر رشته درون شاخه‌ای در پایه یازدهم، امکان‌پذیر است.

اما باید در نظر داشت، با توجه به تغییرات صورت گرفته در زمینه کنکور سراسری و تأثیر قطعی سوابق تحصیلی برای ورود به دانشگاه، عملاً تغییر رشته برای سال‌های آینده سخت‌تر خواهد بود، چرا که دانش‌آموز برای کسب معدل لازم در رشته مورد نظر باید تمام دروس آن رشته را در پایه‌های پایین‌تر آزمون بدهد. به عبارت دیگر چنانچه دانش‌آموزی در پایه یازدهم تغییر رشته دهد، علاوه بر آزمون و کسب نمره در دروسی که برای تغییر رشته نیاز است، باید در طول سال تحصیلی برای کسب نمره معدل تمامی دروس پایه دهم اقدام کند و این عملاً تغییر رشته مشکل‌تر از سال‌های قبل خواهد بود لذا جا دارد که دانش آموزان ، اولیا اهتمام بیشتری در این خصوص داشته باشند.

گرایش به رشته ریاضی افزایش داشته است!

تجلی‌نیا درباره اینکه آیا در روند انتخاب رشته، تمایل دانش‌آموزان به رشته‌های تحصیلی تغییر کرده است؟ به عنوان مثال گرایش به رشته‌های فنی و حرفه‌ای با رشد مواجه شده است؟ بیان می‌کند: «بررسی آمارهای سال‌های گذشته نشان می‌دهد که گرایش به شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش نزدیک به 50 درصد و گرایش به شاخه نظری هم هر ساله 50 درصد بوده است. در سال تحصیلی گذشته، گرایش دانش آموزان به زمینه‌های رشته فنی و حرفه ای رشد داشته است و گرایش به زمینه‌های شاخه کاردانش کمی افت داشته است.

البته در آمار سال تحصیلی گذشته نسبت به سال قبل سرعت رشد گرایش به رشته علوم تجربی کاهش و رشته علوم انسانی کاهش و گرایش به سمت رشته علوم ریاضی افزایش داشته است. همچنین گرایش به سمت رشته علوم ومعارف اسلامی در طی سالیان گذشته تقریباً ثابت بوده است».