محمدرضا فرزین به آخر خط رسیده است؟

در بحبوحه جهش بی‌سابقه دلار به قله‌های تاریخی ۷۸ و ۷۹ هزار تومانی و حتی عبور از مرز ۸۰ هزار تومان، خبر‌ها از احتمال وقوع یک تحول بزرگ در راس بانک مرکزی حکایت دارد.

زمستان ۱۴۰۳ با رکورد تاریخی نرخ ارز آغاز شده است، جهشی که نه تنها ارزش ریال ایران را ۶۰ درصد کاهش داده، بلکه بار دیگر بحران اقتصادی را در کشور به اوج خود رسانده است.

در این میان، مسئولیت اصلی کنترل بازار ارز و مهار تورم بر دوش رئیس کل بانک مرکزی است و شنیده‌ها از گمانه‌زنی‌هایی درباره تغییرات مدیریتی در بانک مرکزی حکایت دارند. گفته می‌شود که احتمالاً طی روز‌های آتی، رئیس کل بانک مرکزی یا معاون ارزی وی، به درب خروج راهنمایی خواهند شد.

محمدرضا فرزین، رئیس کل ۵۹ ساله بانک مرکزی، در آستانه دو سالگی سکانداری بانک مرکزی قرار دارد و روز‌های سختی را سپری می‌کند. به نظر می‌رسد ناهماهنگی‌های آشکار میان سیاست‌های ارزی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد، تحت مدیریت همتی، ادامه حضور فرزین در ساختمان شیشه‌ای میرداماد را به بن‌بست کشانده است.

سومین سال حضور فرزین با دلار چند هزار تومانی؟

فرزین که دی‌ماه ۱۴۰۱ با رای اعتماد هیئت دولت سیزدهم از بانک ملی به بانک مرکزی راه یافت، اکنون در آستانه شروع سومین سال حضورش در این سمت، شاهد افزایش نزدیک به دو برابری نرخ دلار از زمان ورودش به بانک مرکزی است. این موضوع به وضوح نشان می‌دهد که سیاست‌های ارزی فرزین نتایج مطلوبی نداشته و ارزش ریال کمتر شده است.

احتمالاً فرزین برای راضی کردن وزیر اقتصاد و ایجاد تغییرات در سکانداری ارزی بانک مرکزی، یکی از مقامات ارشد خود را قربانی خواهد کرد، شاید این قربانی، محمد آرام، معاون ارزی او باشد.

این سناریو یادآور دوران ریاست علی صالح‌آبادی است، زمانی که در پی جهش نرخ ارز به ۳۹ هزار تومان، افشین خانی معاون ارزی بانک مرکزی برکنار و «آرام» جایگزین وی شد. اما جالب اینجاست که با وجود این تغییرات، مدت زیادی نگذشت که خود صالح‌آبادی از مقام خود برکنار شد.

آیا این بار هم تاریخ تکرار خواهد شد و فرزین، همچون صالح‌آبادی، شاهد پایان دوران خود در بانک مرکزی خواهد بود؟

علی شریعتی، فعال اقتصادی به بررسی چالش‌های مدیریتی بانک مرکزی و اختلافات میان این نهاد و وزارت اقتصاد پرداخت.

وی با تأکید بر رویکرد انفعالی محمدرضا فرزین در مدیریت بانک مرکزی، معتقد است که این مسئله به شکاف میان سیاست‌های کلان اقتصادی و عملکرد این نهاد دامن زده است.

شریعتی گفت: بحث تغییرات در بانک مرکزی بیش از هر چیزی به ناهماهنگی میان این نهاد ارزی و وزارت اقتصاد برمی‌گردد. وزیر اقتصاد در تلاش است سیاست تک‌نرخی کردن ارز را اجرا کند، سیاستی که مطالبه جدی فعالان اقتصادی برای حذف رانت و اصلاح ساختار ارزی کشور است. اما عملکرد بانک مرکزی، به‌ویژه رویکرد انفعالی آقای فرزین، در این مسیر همراهی لازم را نشان نداده است.

عضو اتاق بازرگانی افزود: فرزین به جای پیشبرد فعالانه سیاست‌های ارزی و هماهنگی با وزارت اقتصاد، در مواجهه با بحران‌ها بیشتر به نظاره‌گر تبدیل شده است. این انفعال، نه‌تنها زمینه‌ساز جهش‌های نرخ ارز شده، بلکه اعتماد فعالان اقتصادی و مردم به مدیریت بحران را نیز تضعیف کرده است.

خطر تخریب اعتماد عمومی

شریعتی در ادامه به نقش گروه‌های ذی‌نفع و مافیای اقتصادی و ارزی اشاره کرد: معتقدم گروه‌هایی که از حذف ارز نیمایی متضرر می‌شوند، به هر قیمتی تلاش می‌کنند تا این سیاست را ناکام بگذارند. این مافیاها از طریق جریان‌سازی رسانه‌ای و القای شایعاتی مانند استعفای رئیس جمهور یا ممانعت از تزریق ارز، تلاش دارند اعتماد عمومی را تخریب کنند و نشان دهند که سیاست تک‌نرخی کردن ارز، مشکلات را تشدید خواهد کرد.

وی ادامه داد: در مجموع، عدم اقدام مؤثر و فوری از سوی بانک مرکزی در مواجهه با این بحران‌ها، مهر تأییدی بر این جریان‌سازی‌ها زده است. مثلاً اعلام تزریق سنگین ارز به بازار در عمل اتفاق نیفتاد، نرخ دلار کاهش نیافت و در نتیجه این وضعیت، موج نااطمینانی بیشتری در بازار ایجاد کرد. این اقدامات ناقص و رویکرد منفعلانه، عملاً دست مخالفان اصلاحات ارزی را باز گذاشته و نشان دهنده عدم همراهی فرزین با همتی در اجرای این سیاست مهم ارزی است.

فرزین در مسیر تغییر یا تحول؟

شریعتی در پایان گفت: فرزین اگر می‌خواهد در بانک مرکزی بماند و خدمت کند، باید از حالت انفعال خارج شود و همراهی قوی‌تری با وزارت اقتصاد نشان دهد. او نمی‌تواند تنها نظاره‌گر گذر زمان باشد و امید داشته باشد که مشکلات خودبه‌خود حل شوند. مدیریت بحران در چنین شرایطی، نیازمند تصمیمات قاطع و اقدامات هماهنگ است. عدم هماهنگی و تطابق با سیاست‌های کلان دولت و انفعال در کنترل بحران ارزی، به‌وضوح نشان‌دهنده ضعف در مدیریت بانک مرکزی است و این موضوع، سرنوشت تیم مدیریتی این بانک را در روزهای آینده تغییر می دهد. به گفته این فعال اقتصادی: قطعا طی چند روز آینده، در سکان هماهنگی ارزی بانک مرکزی، تغییراتی رخ می دهد.

گفتنی است، این اظهارات نشان می‌دهد که چالش‌های فعلی فراتر از مشکلات ارزی است و نیاز به تحول اساسی در ساختار مدیریتی بانک مرکزی دارد. آیا این تحول از درون بانک، همچون معاون ارزی خواهد بود یا تغییرات اساسی‌تری، یعنی خروج فرزین از میرداماد، در راه است؟ تنها زمان پاسخ این سؤال را مشخص خواهد کرد.