جزیره لهجه‌ها را می‌شناسید؟
«استان سمنان را جزیره‌ی لهجه‌ها و زبان‌ها می‌شناسند؛ چون از هر روستا که به روستای بعدی می‌روید، گویش‌ها و لهجه‌ها متفاوت است، حتی مردمِ هر روستا، زبانِ مردم روستای دیگر را متوجه نمی‌شوند.»
مسئول ثبت ملی اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان - در برنامه «هفت اورنگ» رادیو، با تأکید بر این‌که ایران از نظر پراکنشِ گویش و زبان به طور ویژه در جهان مطرح است، ادامه داد: این تنوع گویش و زبان، به نوعی در نقاط مختلف جهان، ما را از نظر جغرافیای فرهنگی نسبت به دیگر کشورهای دنیا منحصربفرد کرده است.
وی با اشاره به این‌که «زبان سمنانی» به شماره ۱۱۱۴ در ۳۰ آذر ۱۳۹۴ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، درباره‌ی روند تهیه‌ی پرونده ثبتی این زبان توضیح داد: در جریان تهیه‌ی پرونده ثبتی این اثر، ساختار شناسی و آواشناسی این زبان بررسی شد تا نخست به این نتیجه برسیم که آن یک زبان است یا گویش که با تحقیقات انجام شده و با کمکِ پژوهشکده زبان‌های پژوهشگاه میراث فرهنگی، به این نتیجه رسیدیم که از نظر ساختار بیانی کلمات و عبارات مورد استفاده در آن، زبان سمنانی یک زبان است و از نظر ادبیات و ساختارهای جملات، متمایز از فارسی است که به عنوان یک زبان منحصربفرد از آن یاد می شود.
او با بیان این‌که که منشأ و ریشه‌ی این زبان، پهلوی است، اظهار کرد: با توجه به این‌که بسیاری از زبان‌های با ریشه پهلوی در گذشته از بین رفته‌اند، اکنون این زبان بیشتر مورد توجه است. هر چند هنوز خوشبختانه در بخش‌هایی از مازندران، لرستان و شمال شرق کشور زبان پهلوی هنور پابرجاست، اما آن در ارتباط با زبان سمنانی، به عنوان منطقه‌ای که مدتی نیز پایتخت کشور بوده و به صورت سینه به سینه حفظ شده، امروز همچنان مورد استفاده است.
وی با تأکید بر این‌که اجزای تشکیل دهنده پرونده ثبت یک زبان از دیگر پرونده‌های ثبتی آثار متمایز است، گفت: در پرونده‌ی آثار ملموس، معمولا به آن دسترسی داریم و قابل دیدن و لمس کردن است و از نظر بصری در ذهنِ ما شمایلی از آن وجود دارد، اما در پرونده‌های ثبت میراث ناملموس که بسیاری از آن‌ها مواریث دارای فعل بصری نیستند، گاهی اوقات مفاخر، شخصیت‌ها و آداب و سنن قدیم قرار می‌گیرند.
رستگاران با تأکید بر این‌که پرونده‌های ثبت ملی زبان‌ها در مناطق خاص ویژگی خاص‌تری نسبت به دیگر پرونده‌ها دارند، اضافه می‌کند: با توجه به این‌که عملاً چیز منسجمی وجود ندارد که بر اساس آن مستنداتِ یک پژوهش و مطالعات مستند با هدف تشکیل پرونده، گردآوری شود، بنابراین نخست باید گذشته این زبان را از تاریخ شفاهی افراد و قدیمی‌ترهای منطقه و پژوهشگران حوزه به دست آورد.
این پژوهشگر عامه با اشاره به لزوم استفاده از اطلاعات افراد صاحب‌نظر در پژوهش‌هایی که برای دست یافتن به این اطلاعات کامل از زبان سمنانی نیاز است، می‌گوید: به همین دلیل به افرادی مراجعه کردیم که در حوزه زبان‌های ایرانی به خصوص زبان با منشا پهلوی تحقیق کرده‌اند، از زبان شناسان معاصر خارجی تا زبان‌شناسان معاصر داخلی مانند منوچهر ستوده در این حوزه فعالیت داشته‌اند.
وی در ادامه به تلاش‌های انجام شده برای مطالعه‌ی چهارچوب و شاکله زبان شناختی این زبان اشاره می‌کند و می‌افزاید: برای این کار در بطن جامعه وارد شدیم، کسانی که شعرهایی به زبان سمنانی سروده یا کتاب‌هایی در این زمینه داشتند را شناسایی کرده و در نهایت با توجه به چهارچوب ساختار ادبیات زبان سمنانی توانستیم این را جا بیندازیم که این زبان قابل ثبت است و حتی می‌توان آن را به کمیسیون ملی زبان‌های یونسکو نیز وارد کرد.
او با تأکید بر این‌که گویش‌هایی مانند لری و مازنی هنوز در برخی از مناطق کشور استفاده می‌شوند و در واقع زنده هستند که واجد ارزش ثبت‌اند، ادامه می‌دهد: بنابراین این وجود زبان‌ها به لحاظ عملکردی و با توجه به این‌که پیشینه‌ای غنی دارند و نسل به نسل منتقل شده‌اند تا به امروز رسیده‌اند، ویژگی خاص‌تری نسبت به دیگر پرونده‌ها دارند و باید بیشتر روی آن‌ها مطالعه شود.
رستگاران به در نظر گرفتن عنوان «جزیره لهجه‌ها» یا «زبان‌ها» برای استان سمنان به واسطه‌ی همین ویژگی‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: از حد فاصل شهرستان سرخه حدود ۱۵ کیلومتر به سمت سمنان، دو زبان کاملا متفاوت با ساختار و ادبیات متفاوت وجود دارد، روستاهای متعدد در فاصله‌های دور تا نزدیک به یکدیگر حتی به گونه‌ای نیست که گویش‌ها و لهجه‌های شبیه به یکدیگر باشند، مردم یک روستا زبان مردمِ روستای دیگر را حتی در فاصله‌ی کمی به یکدیگر متوجه نمی‌شوند.
مسئول دفتر ثبت اثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان تأکید می‌کند: ظرفیت این زبان، حتی در مقیاس آموزشی قابل سنجش است، این زبان می‌تواند در مدارس نیز آموزش داده شود، آموش و پرورش مناطق مختلف کشور می‌توانند زبان‌های محلی خود را در مدارس خود آموزش دهند، تا این زبان‌ها وارد نسل جدید شود، البته تا کنون خوشبختانه اقداماتی مانند پخش برنامه‌هایی با زبانی محلی مناطق مختلف کشور از جمله سمنان در شبکه‌های استانی و رادیوهای محلی مختلف انجام شده است.
منبع: ایسنا
72
