باز زنده سازی عرصه فرهنگی – تاریخی توس

دکتر محمدرضا کلایی نوشت:

فرآیند باز زنده سازی نیازی فرهنگی اجتماعی اقتصادی است که از طریق حفظ فضای موجود ، حذف مشکلات و معضلات و اضافه نمودن فضاها و کاربری های مورد نیاز جدید موجب ارتقاء کیفیت وضعیت موجود شده و نیل به آینده ای مطلوب را میسر می سازد.

شهر تاریخی توس با محدوده ای 360 هکتاری که شامل بناهایی همچون آرامگاه بزرگ ترین سراینده پارسی گوی جهان و گنبد هارونیه است، در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. بازدید سال ۱۳۷۵ رهبر معظم انقلاب از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی، نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و جایگاه تاریخی و فرهنگی آن بود. در پی دستور رهبری، توس که در دوران معاصر یکی از روستاهای تابع مشهد بود، بهمن ۱۳۹۱ با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس در سال 1393 به شهر مشهد پیوست.

رهبر انقلاب در حاشیه زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) و سفر به مشهد در تیر 1375 به بازدید از آرامگاه فردوسی و شهر تاریخی توس پرداختند و در دفتر یادبود مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر نامدار ایرانی یادداشتی مرقوم کردند.

متن یادداشت به شرح زیر است:

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

«خدا را شکر که در حاشیه‌ زیارت تابستانی مشهد مقدس رضوی علیه‌آلاف‌التحیه توفیق بازدید از مقبره‌ فردوسی بزرگ و نامدار در شهر تاریخی و پرقصه‌ توس نیز دست داد. اگرچه در گذشته آن مقبره و برخی یادگارهای تاریخی دیگر موجود در آن‌جا را دیده بودم، اما این بار هم به خاطر اهتمام به جانب مهمّ فرهنگی و تاریخی آن و هم به‌خاطر کارهای خوب آبادانی و زیباسازی که در آن انجام شده است و هم نیز به خاطر خبرهای اسف‌انگیزی که از غارت ذخیره‌ کم‌نظیر موجود در این منطقه به من رسیده بود، آن را با دقتی بیشتر و با انگیزه و میل و شوری مضاعف نگاه کردم و اکنون احساس من آن است که دولت موظف است با همت به کار در این بخش بپردازد و آن چه تاکنون شده بسی کمتر از اندازه‌ بایسته است.

به امید دنبال‌گیری و با سپاس از مسئولان و پژوهشگران»

با گذشت چند سال از طرح دستور رهبری جهت تلاش و همت مضاعف در توسعه منطقه توس، گویی تلاش محسوسی برای آبادانی این منطقه صورت نگرفته بود. توجه جدی نکردن به دستور و دغدغه رهبری بر احیای یکی از تاریخی ترین مناطق ایران اسلامی با وجود الحاق این منطقه به شهر مشهد از سال 93 موجب شده بود تا طرح‌های شهری و به سازی آن تا چند سال اخیر تقریباً رها شده باشد.

در آبان 96 و با تشکیل ساختار اجرایی به سازی و توسعه توس، با تعامل شهرداری و میراث فرهنگی و نهادهای ذی نفع در این موضوع احیای توس وارد فاز اجرایی شده است و روح تازه‌ای به کالبد این منطقه دمیده می‌شود. تمرکز کمیسیون توسعه و عمران توس روی مسائل زیرساختی نظیر تصویب سند احیای توس و تصویب تاسیس شرکتی با هدف توسعه پایدار منطقه تاریخی توس همراه می‌شود.

احیای توس در سال 98، به طور عمده در مسیر عملیات اجرایی قرار گرفته و با احیای بولوار شاهنامه و ساخت پارک جلوخان آغاز شد. ساخت المان های دایمی توس، سامان دهی مسیر کهندژ، سامان دهی زمین چهار برج و توافقات تملکی باغ مفاخر از جمله اقدامات عملیاتی سال سوم تشکیل کمیسیون ویژه توسعه توس بود. با پایان سال 98 و تکمیل سه فاز بازپیرایی جلوخان آرامگاه فردوسی در 7.5 هکتار مساحت و بودجه ای 30میلیاردی آماده بهره‌برداری برای عموم شده و دید بسیار خوبی به کهندژ برای مردم ایجاد شد. از سوی دیگر با اختصاص 50میلیارد بودجه برای سال 99 در خصوص تکمیل عملیات عمرانی منطقه توس پروژه ها ادامه یافت.

یکی از مهمترین اقدامات شهرداری مشهد در جهت تحقق منویات مقام عظمای ولایت، اجرای پروژه «جلوخان فردوسی» بوده است. این پروژه ظرف مدت 18 ماه و در سه فاز افتتاح شده است: فاز اول به مساحت 2/3 هکتار در اردیبهشت 98، فاز دوم به مساحت 8/1 هکتار در مهر 98 و فاز سوم به مساحت 4 هکتار و دارای پارکینک با ظرفیت 500 خودرو و ایستگاه اتوبوس و تاکسی در تیر 99 افتتاح شده اند. لازم به ذکر است که طراحی محوطه جلوخان در امتداد و مشابه با محوطه داخلی آرامگاه با همان فضای سبز و حوض های مستطیل شکل مرسوم در باغ های ایرانی صورت گرفته است .

در ادامه باززنده سازی عرصه فرهنگی - تاریخی توس، شهرداری مشهد پروژه «پیاده روسازی جلو خان تا هارونیه» طراحی و به بهره برداری رسانده است. در این پروژه که ظرف مدت دو ماه و در اردیبهشت 1400 به بهره برداری رسیده عمليات جدول كاري به طول 4400 متر، كف سازي با تايل بتني 8500 مترمربع، كف سازي با آجر سنتي گناباد 1300 مترمربع و اجراي فضاي سبز 2400 مترمربع صورت گرفته است.

هدف از اجرای این طرح زيبا سازي و ساماندهي پياده روها در راستای ایجاد مناظر زیبای شهری، بهسازي فضاي سبز موجود، محوطه سازي و بهسازي محوطه مركز صنايع دستي، پوشش محوطه حد فاصل مركز صنايع دستي تا شروع آیلند فضاي سبز با گراويه، ترميم و بهسازي ديواره سنگي ميراث فرهنگي حدفاصل جلوخان آرامگاه فردوسي تا هارونيه.

از دیگر اقدامات شهرداری مشهد در جهت تحقق مطالبات مقام معظم رهبری و توصیه های ویژه معظم له در خصوص توس، اجرای پروژه «مسیر دسترسی جلوخان به کهندژ» بوده است. این پروژه ظرف مدت 4 ماه در آذر ماه 1399 به بهره برداری رسید. با اجرای این پروژه، مسیر سنگ فرش شده جهت اتصال جلوخان آرامگاه فردوسی به سایت باستانی کهندژ و ارگ توس ایجاد شده و امکان بازدید این بناها که عمدتا از دید گردشگران مغفول مانده را میسر ساخته است . از مشخصات اجرای این پروژه انجام عملیات عمرانی به صورت دستی و بدون ماشین به منظور پیشگیری از آسیب زدن به محدوده تاریخی، نصب پل به وزن 22 تن با کف چوبی و زیرسازی سنتی با آهک جهت حفظ آثار باستانی در این محل بوده است.

افزون بر این احداث مجموعه ورزشی چهاربرج در زمینی به مساحت یک هکتار که هدیه اهالی به شهرداری مشهد بود جهت بهره برداری به ورزش پر طرفدار کشتی چوخه اختصاص یافته است و می تواند بخشی از نیازهای فرهنگی منطقه را رفع کند.همچنین مطالعات اولیه دروازه ورودی شهر مشهد در سه راه شاهنامه، سامان دهی پل کشف رود و دروازه رودباره، تملک پارک مفاخر توس در آرامستان سفالقان، انجام مطالعات فاز یک فضای ۳۰ هکتاری پردیس توس از پل کشف رود تا آرامگاه و بازسازی عمارت اربابی چهار برج از جمله اقدامات عمرانی صورت گرفته در منطقه توس است که تاکنون انجام شده است.

به این ترتیب، شهرداری مشهد با تمرکز عملیاتی و مدیریتی بر حفظ هویت زیارتی این شهر و تأثیر حضور مرقد مطهر حضرت ثامن الحجج امام علی‌بن موسی الرضا(ع) در شکل‌گیری مشهد مقدس و پیش رو قرار دادن مطالبات مقام معظم رهبری به عنوان نقشه راه و تأکید بر اینکه ارزش‌های اسلامی باید در کالبد شهر مشهد متجلی باشد، باززنده سازی عرصه فرهنگی - تاریخی توس را در دستور کار خود قرار داده و توانسته است با بهره برداری از طرح های عمرانی، فرهنگی و اجتماعی در ظرف زمانیِ محدود، توسعه ای در شأن شهر مقدس مشهد را در معرض دید همگان قرار دهد به طوری که هرکس به شهر مذهبی مشهد وارد می‌شود عمران، آبادانی، رفاه و شعائر دینی را مشاهده می کند، و با مشاهده مظاهر معنویت و پیشرفت در تمام شهر احساس می کند در شهر امام رضا (ع) است.

3931