نقشه راه فرانسوی/ ماموریت مشاور ویژه رئیس‏ جمهوری فرانسه در تهران چه بود؟

بعد از اجرایی شدن گام دوم توسط ایران مبنی بر کاهش تعهدات تهران ذیل برجام، سفر امانوئل بن، مشاو ویژه رئیس‏جمهوری فرانسه به ایران دامنه گمانه‌زنی‏ها در مورد چرایی این سفر در این بازه زمانی را افزایش داد. برخی ناظران می‏گفتند که بن حامل طرح جدید مورد توافق آمریکا و فرانسه است و برخی دیگر بر این باور بودند که واشنگتن و پاریس در مورد برجام به توافق رسیده‌اند و بن در این سفر می‏خواهد زمینه برای احیای رایزنی‏ها میان طرفین برجام با ایران و آمریکا را هموار کند. این در حالی بود که عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در آستانه این سفر بر این مهم تاکید کرده بود که ایران با رایزنی با آمریکا مشکلی ندارد، بدین معنا که تهران حاضر است با طرفین برجام رایزنی کند و نماینده آمریکا نیز می‏تواند در این نشست برای گفت‏وگو و نه رایزنی حضور داشته باشد. امانوئل بن در ایران با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و همچنین محمد جواد ظریف دیدار داشت، دیدارهایی که محور اصلی‌شان برجام و مسائل منطقه‏ای بود. شمخانی از انفعال اروپایی‏ها و فقدان اراده این گروه از بازیگران برای حفظ برجام گفت و بن نیز تاکید کرد نه میانجی است و نه حامل پیام ترامپ، او از ابتکار عمل کشورش گفت، طرحی پیشنهادی برای برقراری آتش‌بس موقتی در جنگ اقتصادی امریکا علیه ایران. خبرگزاری رویترز نیز طی خبری به نقل از منابع آگاه در کاخ الیزه این مهم را تایید کرد و گفت که مکرون در جست‏وجوی راهی برای کاهش تنش‏ها در منطقه و درعین‏حال حراست از برجام است.

فریز در برابر فریز

بن در دیدار با دبیر شورای عالی امنیت ملی از طرح ابتکاری کشورش تحت عنوان فریز در برابر فریز گفت، طرحی که بر مبنایش ایران در آن مرحله کاهش تعهدات هسته‏ای را فریز می‏کند و در مقابل آمریکا هم برخی از معافیت‏های نفتی ایران را به صورت موقت احیا خواهد کرد تا بدین وسیله زمینه برای مذاکره هموار شود. این پیشنهاد واکنش‏هایی را به دنبال داشت، علی شمخانی ضمن انتقاد از انفعال اروپا گفت اجرای برنامه کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته ‏ای راهبرد غیر قابل تغییر ایران است، این مسیر در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام تا زمان تحقق کامل حقوق ایران ادامه خواهد یافت. او در ادامه خاطر نشان کرد که در شرایط کنونی آمریکا استقلال اروپا را گروگان گرفته و اتحادیه اروپا باید برای دفاع از هویت و استقلالش در برابر یکجانبه‌گرایی آمریکا بایستد. سید عباس موسوی، سخنگوی وزیر خارجه کشورمان نیز در گفت‏وگو با خبرگزاری ایرنا، درپاسخ به این سوال که آیا مکرون در گفت‏وگو با رئیس‏جمهور مشخصاً پیشنهاد بازگشت آمریکا به گروه ۱+۵ و کمیسیون مشترک برجام را مطرح کرده است؟ یادآور شد: این مسئله از سوی رسانه‏ها مطرح شده است اما ایران هنوز پیشنهادی را به صورت رسمی دریافت نکرده، البته من هم موضوعاتی نظیر فریز در برابر فریز را شنیده ‏ام. موسوی در ادامه اعلام کرد که بن را در قامت میانجی تعریف نمی‏کنم اما این مهم را که مشاور ویژه رئیس‏جمهوری فرانسه برای کاهش تنش‏ها به ایران سفر کرده قبول دارم، هدف اعلامی‌شان این است و ایران هم مخالفتی ندارد. با این حال موسوی تاکید کرد که فعل و انفعال‏های تهران برای ایجاد تعادل در حقوق و تکالیفش زمینه‌ساز تحرک در اردوگاه اروپایی‏ها شده، بازیگرانی که برای حراست از این دستاورد دیپلماتیک رفت و آمدهای دیپلماتیک را کلید زدند و درصدد برگزاری کمیسیون مشترک برجام‌اند.

تلاش ترامپ برای کاهش شروط تهران

به ادعای روزنامه الاخبار چاپ لبنان، به موازات دیپلماسی اروپایی در تعامل با ایران، تهدیدهای آمریکا مبنی بر اتخاذ اقدامات جدید علیه ایران بیانگر تلاش برای واداشتن تهران به موافقت با ابتکار عمل فرانسه با حداقل شروط ممکن است. این نشریه نوشت: «با توجه به سفر فرستاده ویژه رئیس‏جمهور فرانسه به تهران روشن است که ابتکار عمل فرانسه برای حل و فصل تنش بر سر توافق هسته‏ای دارای دو بعد اصلی است، اول: نجات توافق هسته‏ای از طریق بررسی اقدامات اخیر ایران مبنی بر کاهش تعهدات در ذیل برجام. دوم: تلاش برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن یا دست کم پیدا کردن مولفه‏هایی که هر دو طرف برای گفت‏وگو قبول داشته باشند که این خود به تنهایی می‏تواند اروپا را از فشارهای آمریکا نجات دهد. به نوشته این نشریه با توجه به اظهارات وزیر خارجه ایران که گفته بود نمی‏توان هیچ مذاکره‏ای را تحت فشار برگزار کرد و نیز سخنان رئیس‏جمهوری ایران در مورد اینکه کشورش راه دیپلماسی و گفت‌و‌گو را باز نگاه داشته است، باید گفت، تعامل ایران در قبال ابتکار عمل فرانسه با نوعی استقبال و احتیاط همراه است.»

غلبه چندجانبه‌گرایی بر انحصارطلبی

تلاش اروپا برای حراست از برجام، آن هم بعد از گام‏های اول و دوم تهران مبنی بر کاهش تعهداتش در برابر این توافق افزایش یافته و این مهم را می‏توان در میانه رفت و آمد دیپلماتیک سران این کشورها دریافت. در میانه این تحرکات ایالات متحده که خود ناقض اصلی برجام بوده و هست در اقدامی غیر معمول خواستار برگزاری جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد، نشستی از پیش شکست‌خورده که روز چهارشنبه انزوای ایالات متحده در عرصه جهانی را برجسته‌تر کرد. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در واکنش به برگزاری این نشست به خواست آمریکا طی پیامی در توئیتر نوشت که واشنگتن به واسطه خروجش از برجام در جایگاهی نیست که موضوعات مرتبط بدان را در مجامع بین المللی مطرح کند، ظریف ضمن مضحک خواندن درخواست آمریکایی‏ها نوشت: «‌دلیل مضحک بودن جلسه شورای حکام آژانس بین‏المللی انرژی اتمی به درخواست آمریکا: الف) ایالات متحده از برجام نفرت دارد، از آن خارج شده و آن را نقض می‏کند و همه آنانی که به برجام پایبند هستند را تنبیه می‏کند. ب) آمریکا اصلا در جایگاهی نیست که موضوعات برجام را مطرح کند. ج) بنا به ۱۵ گزارش آژانس، ایران کاملا به برجام پایبند بوده است. د) اقدامات ایران قانونی و طبق بند ۳۶ توافق است.» در این میان غریب‌آبادی نماینده دائم کشورمان در دفتر وین در گفت‏وگو با ایرنا به تشریح نشست فوق العاده شورای حکام پرداخت و در این باره گفت: آمریکا به دنبال این بود که کشورهای دیگر، متقاضی نشست ویژه شورای حکام باشند، اما این درخواست واشنگتن با حمایت هیچ کشوری مواجه نشد. در این نشست نیز به جز آمریکا و سه متحد آن یعنی رژیم صهیونیستی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، سایر اعضای شورای حکام و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حمایت از چندجانبه‏گرایی و حمایت از برجام و ضرورت حفظ آن به عنوان یکی از شاخص‏های مهم چندجانبه‏گرایی، صحبت کردند و متفق‌القول، خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام را تقبیح کردند. از همین رو نشست ویژه شورای حکام به جزء انزوای آمریکا نتیجه‏ای دیگر نداشت. ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز بسان وزیر خارجه کشورمان این نشست را مضحک خواند و در این باره گفت: «نشست شورای حکام آژانس بین‏المللی انرژی اتمی که چهارشنبه به خواست آمریکا برگزار شد یک تناقض مضحک بود چرا که واشنگتن یک سال پیش از آن به صورت یکجانبه از توافق هسته‏ای خارج شد و تمام تعهدات خود را زیر پا گذاشت اما امروز از ایران می‏خواهد که تمام شرایط معامله هسته‏ای را به شکل ویژه رعایت کند.»

بن کیست؟

امانوئل بن که در قامت نماینده ویژه مکرون به ایران سفر کرد در حقیقت مشاور دیپلماتیک رئیس‏جمهوری فرانسه است. نشریه دیپلمات به بهانه این سفر درباره بن نوشت: «‌امانوئل یک ماه و اندی است که به این سمت منصوب شده و تا پیش از این رئیس دفتر ژان ایو لو دریان، وزیر امور اروپایی و خارجه فرانسه بود. بن از سال ۲۰۰۰ در وزارت خارجه فرانسه عهده‌دار مسئولیت‏های متعددی بوده است. او به مدت سه سال در بخش شمال آفریقا و خاورمیانه وزارت خارجه فرانسه در قامت دیپلمات فعالیت می‏کرد. پس از آن دبیر دومی سفارت در تهران را به مدت سه سال عهده دار بود و مدال افتخار امور خارجه فرانسه را کسب کرد. پس از آن به عنوان دبیر اول فعالیتش در سفارت عربستان را آغاز کرد سپس به نیویورک رفت و سه سال مشاور دوم نماینده دائم فرانسه در سازمان ملل بود. او از سال ۲۰۱۵ به عنوان سفیر فرانسه در بیروت، پایتخت لبنان مشغول به فعالیت می‏شود و در سال ۲۰۱۷ به فرانسه بازمی‏گردد تا رئیس دفتر لو دریان شود. کارنامه سیاسی بن نشان می‏دهد که مشاور ویژه مکرون به خوبی با معادلات منطقه آشناست، دوره‏های فعالیت دیپلماتیک سه ساله‏اش در ایران و عربستان گواه این ادعاست. امانوئل بن در حوزه مطالعات پیشرفته تطبیقی علوم سیاسی از مؤسسه مطالعات سیاسی گرونوبل در فرانسه مدرک گرفت و بعد از آن به شعبه بیروت مؤسسه مطالعات فرانسه برای خاور نزدیک رفت و به عنوان محقق برجسته فعالیت کرد. او بیش از ۹ سال از سال‏های فعالیتش را در خاورمیانه گذراند و شش سال دیگر را در فرانسه و وزارت خارجه این کشور. بن برای اولین بار نبود که به ایران سفر می‏کرد، او بیست روز پیش از این نیز سفری یک روزه به تهران داشت با این حال این بار با دستانی پرتر و برای تحقق خواست مکرون وارد ایران شد، همان رئیس‏جمهوری که سال گذشته پیش از خروج ترامپ از برجام در قامت نماینده اروپایی‏ها به واشنگتن رفت تا رئیس‏جمهوری این کشور را از اتخاذ چنین تصمیم غیرحقوقی ای منصرف کند، اما با دستانی خالی بازگشت.

15